Nema tačnih podataka kada su naši preci počeli da stupaju u kaluđerski red ali se zna da bez njih ne bismo imali ovoliko kulturno, istorijsko i arhitektonsko nasleđe.
Srbi u prednemanjićkom periodu „koristili“ su grčke manastire, a zatim su počeli da prave manastire po Primorju i po drugim arhontijama Tračko-ilirskog polustrvu, kako se tada nazivao današnji Balkan.
Najveći broj tih drevnih manastira je nestao sa lica zemlje poput hrama koji je sazidala „supruga zetskog kneza Vojislava u Dubrovniku i u njemu kao kaluđerica preminula“, neki su u ruševinama poput manastira Sv. Sergija i Vakha na reci Bojani (danas u Albaniji) gde je sahranjeno čak četiri vladara iz kraljevske loze Vojislavljevića, Mihajlo, njegov sin Bodin, kraljevi Vladimir i Dobrosav, po zapisu Popa Dukljanina u Ljetopisu, ili crkva Svetog Đorđa u Zvečanu, srednjovekovnom gradu u blizini Kosovske Mitrovice, koju je podigao srpski veliki župan Vukan krajem XI. Veka, kako se navodi u delu vizantijske princeze Ane Komnin. Veoma mali broj crkava i danas postoje.
Manastiri su imali izuzetnu ulogu u tadašnjem društvu, naravno, najpre religioznu ulogu, ali i kulturnu, ekonomsku i političku.
Kaluđerstvo kao samostalna organizacija, preuzeto iz Vizantije, postalo je u startu prava institutcija koja se poštovala i zbog toga što je postalo utočište od despotizma. U tadašnjim vremenima bezbednost je bio pojam o kome je svako sanjao. Niko nije bio siguran u životu – od govedara do cara. Sa carskog prestola, kako je zabeležio Pantelija Srećković, naš akademik i istoričar, vodila su samo dva puta, na gubilište ili u manastir.
Graditi manastir značilo je ugoditi Bogu i napraviti mesto za crne dane ovoga sveta i za blažene dane onoga sveta. Ktitori su zidali manastire da bi u njima bili sahranjeni, a seljaci su gradili ortački crkve.
Svaki manastir je imao stranoprimnice – kuće za iznurene starce i bolnice za sve.
U vreme arhontija manastiri su se delili na manastire privatnih lica „opštinske“, na eparhijalne, stavropigije i carske manastire koji su najbolje prolazili jer nisu podlegali pod vlast episkopa, mitropolita niti patrijarha, niti su plaćali poreze ( dacije) i nisu imali obavezu da daju vladaru vojnike.
Iz starih zapisa saznajemo da se iguman birao na simpatičan način: „zapišu se dva imena i stave na svetu trpezu a posle službe nevino detence uzima jednu cedulju, pa čije ime na njoj piše, njega su priznavali za igumana“.
Sveštenstvo je kao institucija jačalo, pa je učestvovalo na državnim zborovima u zakonodavstvu. Visoki sveštenici su sedeli na skamijama odmah do cara, a niže njega vlastela, a još niže vlatelčići – niža vlastela.
Najvažniju ulogu u očuvanju kulturnog i istorijskog nasleđa odigrale su crkve i sveštenstvo. U našim manastirima rodila se prosveta, srpska knjiga, srpska nauka, medicina…
Sveštenik je bio srpski učitelj i doktor, telesnih i duševnih muka. Njima je bilo u dužnosti da svakome da ime, da blagoslovi njegov rad, brak, da ga upozna sa božjom premudrošću ali i sa prošlošću, sa postankom i sa njegovim praocima.
Smenjivali su se tu najrazličitiji narodi od pradavnina, i Rimiljani, Vizantinci, Vizigoti, Avari, Sloveni, a vidre kojih je tu bilo izgleda oduvek, dočekivale su i ispraćale sa istorijske scene sve njih. Bile su tu i u daleko i maglovito vreme prednemanjića koje nam nije ostavilo mnogo zapisa o dinastijama koje su vladale tadašnjom Srbijom.
Arheološka istraživanja provedena poslednje decenije na lokalitetu tvrđave Brangović, u okolini Valjeva, potvrdila su da su ova lepa stvorenja živela u kanjonu Gradac, gde je i misteriozna tvrđava Brangović, pre više od 1600 godina, baš kao i danas.
Misteriozna tvrđava koja tek treba da se „ otkriva“ nastala je u 4. veku. Imala je izuzetno debele zidove i, nekoliko manjih i veliku donžon kulu.
Smeštena da bolje ne može biti, nedostupna sa svih strana, bio je odlično mesto za bezbedan život.
U središtu utvrđenja, pronađeni su ostaci crkve koja je podignuta, najverovatnije, prilikom obnove tvrđave koja se dogodila krajem 5. ili početkom 6.veka. Crkva je podignuta preko neke starije građevine iz 4.veka koja je bila izgorela. Bila je to jednobrodna građevina, sa kamenim zidovima (sačuvanim u visini od dva metra). Pod crkve bio je od maltera kao i zidovi i to, kažu arheolozi, od izuzetno kvalitetnog maltera koji se sačuvao do danas.
U oltarskoj apsidi crkve otkriveno je kameno sedište za episkopa i sveštenike, zbog čega se smatra da je Brangović bilo središte episkopije za ovaj deo Balkana, baš kako i govori neko daleko predanje.
Ukoliko u daljim istraživanja dokazi to potvrde, otkrivena crkva u utvrđenju Brangović predstavljaće najstariju crkvu u Šabačko-valjevskoj eparhiji, dok će utvrđenje Brangović poneti titulu najstarijeg urbanog mesta od 1600 godina.
Crkva u tvrđavi Brangović ipak nije bila dugogo veka: već krajem 6. veka srušena je tokom slovenske i avarske opsade. I taj događaj je ostavio duboke tragove na lokalitetu.
Bitka za tvrđavu se vodila dugo i uporno o čemu svedoče brojno oružje i polomljeno i celo, nađeno u zidinama.
Uz samu crkvu, na lokalitetu Brnagović arheolozi su pronašli dve prostorije i ozidanu grobnicu koja je opljačkana još u antičko doba.
Otkriven je i još stariji sloj iz predrimskog perioda, moguće iz 1. ili 2. veka, sa obiljem keramike, kostiju raznih domaćih i diljih životinja koje su uglavnom pečene, zatim dosta novčića, ruda, pa čak i paste od stakla.
Grad je postojao još u praistoriji, u gvozdenom dobu, a napušten je definitivno u 10. veku, ili kako kaže arheolog Radivoje Arsić, najverovatnije u vreme ratova srpskog kneza Časlava sa Ugarima.
Otkrivanje novih slojeva prošlosti na utvrđenju Brangović oduševilo je arheologe i zbog činjenice što ono može da dočara život pre dinastije Nemanjić.
Budući da je Brangovina bila važna strateška tačka na antičkom putu koji je spajao kotlinu u kojoj se nalazi današnje Valjevo sa Podrinjem i rudarskim delovima koji su davali zlato, srebro, bakar i olovo, može se rekonstruisati život iz prednemanjićkog perioda.
Dva veka pre Nemanjića na prostoru gde je danas tvrđava Brangović cvetala je država Srba koja se prostirala između Drine i Save. Utvrđenje Brangović i istina o njemu može da pomogne da se bolje osvetli država Srba pre Nemanjića.
Tvrđava Brangović i njeni veseli „stanovnici“ dalje priča svoju milenijumsku priču. Smenjivali su se tu najrazličitiji narodi od pradavnina, i Rimiljani, Vizantinci, Vizigoti, Avari, Sloveni, a vidre kojih je tu bilo oduvek dočekivale su i ispraćali sa istorijske scene sve njih. Bile su tu i u daleko i maglovito vreme prednemanjića koje nam nije ostavilo mnogo zapisa o dinastijama koje su vladale tadašnjom Srbijom.
Arheološka istraživanja provedena poslednje decenije na lokalitetu tvrđave Brangović, u okolini Valjeva, potvrdila su da su ova lepa stvorenja živela u kanjonu Gradac, gde je i misteriozna tvrđava Brangović, pre više od 1600 godina, baš kao i danas.
Misteriozna tvrđava koja tek treba da se „ otkriva“ nastala je u 4. veku. Imala je izuzetno debele zidove i, nekoliko manjih i veliku donžon kulu.
Smeštena da bolje ne može biti, nedostupna sa svih strana, bio je odlično mesto za bezbedan život.
U središtu utvrđenja, pronađeni su ostaci crkve koja je podignuta, najverovatnije, prilikom obnove tvrđave koja se dogodila krajem 5. ili početkom 6.veka. Crkva je podignuta preko neke starije građevine iz 4.veka koja je bila izgorela. Bila je to jednobrodna građevina, sa kamenim zidovima (sačuvanim u visini od dva metra). Pod crkve bio je od maltera kao i zidovi i to, kažu arheolozi, od izuzetno kvalitetnog maltera koji se sačuvao do danas.
U oltarskoj apsidi crkve otkriveno je kameno sedište za episkopa i sveštenike, zbog čega se smatra da je Brangović bilo središte episkopije za ovaj deo Balkana, baš kako i govori neko daleko predanje.
Ukoliko u daljim istraživanja dokazi to potvrde, otkrivena crkva u utvrđenju Brangović predstavljaće najstariju crkvu u Šabačko-valjevskoj eparhiji, dok će utvrđenje Brangović poneti titulu najstarijeg urbanog mesta od 1600 godina.
Crkva u utvrđenju Brangović ipak nije bila dugogo veka: već krajem 6. veka srušena je tokom slovenske i avarske opsade. I taj događaj je ostavio duboke tragove na lokalitetu.
Bitka za tvrđavu se vodila dugo i uporno o čemu svedoče brojno oružje i polomljeno i celo, nađeno u zidinama.
Uz samu crkvu, na lokalitetu Brnagović arheolozi su pronašli dve prostorije i ozidanu grobnicu koja je opljačkana još u antičko doba.
Otkriven je i još stariji sloj iz predrimskog perioda, moguće iz 1. ili 2. veka, sa obiljem keramike, kostiju raznih domaćih i diljih životinja koje su uglavnom pečene, zatim dosta novčića, ruda, pa čak i paste od stakla.
Grad je postojao još u praistoriji, u gvozdenom dobu, a napušten je definitivno u 10. veku, ili kako kaže arheolog Radivoje Arsić, najverovatnije u vreme ratova srpskog kneza Časlava sa Ugarima.
Otkrivanje novih slojeva prošlosti na utvrđenju Brangović oduševilo je arheologe i zbog činjenice što ono može da dočara život pre dinastije Nemanjić.
Budući da je Brangovina bila važna strateška tačka na antičkom putu koji je spajao kotlinu u kojoj se nalazi današnje Valjevo sa Podrinjem i rudarskim delovima koji su davali zlato, srebro, bakar i olovo, može se rekonstruisati život iz prednemanjićkog perioda.
Dva veka pre Nemanjića na prostoru gde je danas utvrđenje Brangović cvetala je država Srba koja se prostirala između Drine i Save. Utvrđenje Brangović i istina o njemu može da pomogne da se bolje osvetli država Srba pre Nemanjića.
