Smenjivali su se tu najrazličitiji narodi od pradavnina, i Rimiljani, Vizantinci, Vizigoti, Avari, Sloveni, a vidre kojih je tu bilo izgleda oduvek, dočekivale su i ispraćale sa istorijske scene sve njih. Bile su tu i u daleko i maglovito vreme prednemanjića koje nam nije ostavilo mnogo zapisa o dinastijama koje su vladale tadašnjom Srbijom.
Arheološka istraživanja provedena poslednje decenije na lokalitetu tvrđave Brangović, u okolini Valjeva, potvrdila su da su ova lepa stvorenja živela u kanjonu Gradac, gde je i misteriozna tvrđava Brangović, pre više od 1600 godina, baš kao i danas.
Misteriozna tvrđava koja tek treba da se „ otkriva“ nastala je u 4. veku. Imala je izuzetno debele zidove i, nekoliko manjih i veliku donžon kulu.
Smeštena da bolje ne može biti, nedostupna sa svih strana, bio je odlično mesto za bezbedan život.
U središtu utvrđenja, pronađeni su ostaci crkve koja je podignuta, najverovatnije, prilikom obnove tvrđave koja se dogodila krajem 5. ili početkom 6.veka. Crkva je podignuta preko neke starije građevine iz 4.veka koja je bila izgorela. Bila je to jednobrodna građevina, sa kamenim zidovima (sačuvanim u visini od dva metra). Pod crkve bio je od maltera kao i zidovi i to, kažu arheolozi, od izuzetno kvalitetnog maltera koji se sačuvao do danas.
U oltarskoj apsidi crkve otkriveno je kameno sedište za episkopa i sveštenike, zbog čega se smatra da je Brangović bilo središte episkopije za ovaj deo Balkana, baš kako i govori neko daleko predanje.
Ukoliko u daljim istraživanja dokazi to potvrde, otkrivena crkva u utvrđenju Brangović predstavljaće najstariju crkvu u Šabačko-valjevskoj eparhiji, dok će utvrđenje Brangović poneti titulu najstarijeg urbanog mesta od 1600 godina.
Crkva u tvrđavi Brangović ipak nije bila dugogo veka: već krajem 6. veka srušena je tokom slovenske i avarske opsade. I taj događaj je ostavio duboke tragove na lokalitetu.
Bitka za tvrđavu se vodila dugo i uporno o čemu svedoče brojno oružje i polomljeno i celo, nađeno u zidinama.
Uz samu crkvu, na lokalitetu Brnagović arheolozi su pronašli dve prostorije i ozidanu grobnicu koja je opljačkana još u antičko doba.
Otkriven je i još stariji sloj iz predrimskog perioda, moguće iz 1. ili 2. veka, sa obiljem keramike, kostiju raznih domaćih i diljih životinja koje su uglavnom pečene, zatim dosta novčića, ruda, pa čak i paste od stakla.
Grad je postojao još u praistoriji, u gvozdenom dobu, a napušten je definitivno u 10. veku, ili kako kaže arheolog Radivoje Arsić, najverovatnije u vreme ratova srpskog kneza Časlava sa Ugarima.
Otkrivanje novih slojeva prošlosti na utvrđenju Brangović oduševilo je arheologe i zbog činjenice što ono može da dočara život pre dinastije Nemanjić.
Budući da je Brangovina bila važna strateška tačka na antičkom putu koji je spajao kotlinu u kojoj se nalazi današnje Valjevo sa Podrinjem i rudarskim delovima koji su davali zlato, srebro, bakar i olovo, može se rekonstruisati život iz prednemanjićkog perioda.
Dva veka pre Nemanjića na prostoru gde je danas tvrđava Brangović cvetala je država Srba koja se prostirala između Drine i Save. Utvrđenje Brangović i istina o njemu može da pomogne da se bolje osvetli država Srba pre Nemanjića.
Manasija izroni kao dvorac iz bajke iza krivine i zbuni vas sasvim. Stranac pomisli da iza zidina moćne i romantične tvrđave čeka neka princeza svog princa iz bajke. Ali te čvrste, lepe zidine kriju manastir Resavu, nazvan kasnije Manasija. Dragulj srpske srednjovekovne arhitekture.
Podignut u slavu Boga i srpskog despota.
Dao je srpski despot Stefan Lazarević da se podigne ovo zdanje, u duhu nemanjićke tradicije, baš kako su radili i njegov otac i deda. Podizanje je trajalo čitavih jedanaest godina, od od 1407. do 1418. godine.
Gradila se u teško vreme. Srbija posle Kosovskog boja, oslabljena, destabilizovana, sa stalnim strahom od turske najezde i pritiscima Ugarske sa severa. Posle smrti kneza Lazara, kneginja Milica je vladala sama, uz mnogo muka, a kada je mladi despor stasao, predala mu srpski presto i povukla se u manastir odakle je nastavila da mu pomaže.
Mladi knez Stefan imao je težak zadatak, da pomiri posvađanu vlastelu, i da ojača zemlju.
Odlično se snašao. Kada je ojačao, naložio je da se gradi Manasija. Prvo je sagrađena manastirska crkva posvećena Svetoj trojici. Pripada crkvama Moravske arhitektonske škole, ali od većine se razlikuje time što je izgrađena od pravilnih tesanika kamena, bez ikakvih keramoplastičnih detalja na fasadi.
A onda je ovaj, možda najbogatiji od svih srpskih vladara, uvideo da je lepo zdanje lako osvojiti, pa je naložio da se oko manastira Manasija podigne utvrđenje.
Na visokim zidinama tvrđave nalazilo se 11 kula i donžona, a najveća i najlepša među njima – Despotova kula. I danas one krase utvrđenje, predstavljajući jedan od najočuvanijih srednjovekovnih vojnih utvrđenja u Srbiji.
U manastirskom kompleksu pored crkve, nalaze se i ostataci stare biblioteke i konak koji je obnovljen.
U biblioteci koja treba da se obnovi, u drugoj polovini 15. veka začela se resavska škola koja će vremenom od Manasije učiniti kulturno i književno središte srednjovekovne Srbije.
Iako je Manasija izuzetno očuvana, skladna i lepa, najlepše u njoj su zapravo freske.
I pored teških oštećenja, živopis u crkvi spada u red najznačajnijih ostvarenja srpskog srednjovekovnog slikarstva.
Likovi velikih proroka, anđela, jevanđelista izgledaju profinjeno. Tu su predivne kompozicije Pričešće apostola i Poklonjenje Agnecu, starozavetne scene, razni svetitelji, arhanđeli, Uspenje Bogorodice i portret despota Stefana sa modelom crkve u ruci.
Sin kneza Lazara i knjeginje Milice za svog života sagradio je sebi mauzolej u kome će biti sahranjen i to je prikazao na zapadnom zidu crkve.
U priprati se očuvao jedinstveni mozaični pod od raznobojnih kamenih pločica od kojih je sastavljen krst sa dekorativnom rozetom.
Ima šta da se vidi u ovom manastiru koji predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj Moravskoj školi.
Stefan Lazarević je sahranjen u svojoj zadužbini. DNK analiza koja je urađena kada su prilikom rekonstrukcije crkve pronađeni zemni ostaci – to je potvrdila. Pripadaju despotu Stefanu Lazareviću.
Dijana Dimitrovska
Izuzetna
Manasija spada među najkompletnije očuvane srednjevekovne manastirske celine u Srbiji i najbolje očuvani vojni objekat. Zbog toga je proglašena za kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Beograd
Zahvaljujući despotu Stefanu Lazareviću – Beograd je danas srpski. On se u jednom političkom zaokretu početkom 1404. godine priklonio Ugarskoj zbog čega je dobio vojne garancije a uz to i još Mačvu i Beograd.
Sokograd tvrđava golica maštu i budi znatiželju kod svakog ko osmotri njene ruševine u brdima iznad Sokobanje.
Pomisli putnik namernik na vile i drekavce, na Turke i hajduke, na tursko zlato zakopano po vrletima sokobanjskog kraja koji najuporniji lovci na blago i danas traže, čitajući požutele mape isrctane krstovima, pećinama i zavetnim hrastovima.
Istorija Sokobanje, banje u koju dolaziš star, a odlaziš mlad, kako je napisao Branislav Nušić, jedna je od najlepših, najstarijih i najzdravijih, toliko je srasla sa legendama da je teško razdvojiti jedno od drugog.
Legenda kaže da je tvrđava podignuta u vreme Justinijana kako bi se Rimsko carstvo branilo od napada Avara i Slovena. Ta prvobitna namena, pratila je kameno zdanje kroz celu njegovu dugu istoriju. Oduvek vojnička tvrđava sa glavnom ulogom da štiti puteve i bezbednost.
Prema opisima, bila je klasična vojna tvrđava: gornji grad sa četiri kule gore, donji grad-dole. Imala je jednu donžon kulu za osmatranje koja se nazivala motrilja, rezervoare sa vodom, nađeni su i ostaci vodovoda od keramike. Živelo se oko nje veoma burno i nestabilno, ako je suditi po vremenu takođe burnom i nestabilnom. Tako je bilo sve do Nemanjića kada je Stefan Nemanja osvaja i kada Sokograd sa okolinom postaje deo srpske srednjovekovne države.
U narednim vekovima biće opet podignuta i cela, a sa prodorom Turaka na Balkan počeće njene nesreće. Za nju će se boriti i Srbi i Turci iznova i iznova, jer se iz nje kontrlisao ceo predeo. Konačno će Sokograd zauzeti i srušitit Bajazitov sin, Musa Kesedžija, označavajući početak teškog perioda kada će cela tadašnja Srbija izgubiti slobodu i državu.
Sokograd će biti u turskim rukama sve do srpskih ustanaka koji će jurišati i na njega i kada će se namučenim zdanjem ipak šetati slobodarski Hajduk Veljko i ustanici.
Krajem 18.veka u Sokograd ulaze Austrijanci, pa opet Turci koji su, zapravo, tu sklonili svoje porodice do konačnog povlačenja iz Srbije.
Ova istorijska činjenica istkala je brojne priče, logične pretpostavke i priželjkivanja da su Turci koji su se povlačili iz Srbije sa sobom poneli brojne dragocenosti i da su ih zbog opasnosti od hajduka zakopavali gde su stigli. Ta priča i danas golica maštu i pokreće lovce na blago da kopaju po brdima oko Sokograda. I danas postoje mape za koje se tvrdi da su „ mnogo stare“.
U ovom kraju posebno je živa legenda o blago popa Martina, koji je sa svojih 40, po jednima, po drugima, sa 70 hajduka presretao turske karavane koji su puni išli za Carigrad, a blago negde po vrletima južne i istočne Srbije sakrivao. To je radio jer su mu Turci pobili porodicu, a on je ostatak žvota proveo otimajući blago od Turaka, deleći ga sirotinji i delom zakopavajući ga.
U jednom mapi, kakva može da se nađe kod strastvenog lovca na blago, navodi se 65 mesta gde je ono navodno sakriveno. Ljudi iz ovih krajeva veruju da su mape tačne i mnogi od njih, povedeni snom o nenadanom bogatstvu, neumorno planinare tražeći znakove. Često je u mapama napisana zagonetka koju treba odgonetnuti, tako da od njenog rešavanja zavisi ishod.
Sam naziv Sokograd ( Sokolnik, Sojkolica) potiče od sokola. U našim predelima mnogo je ovakvih toponima. Vezani su za sokolove i sokolarstvo koje je u nekim prošlim vremenima bilo zanimanje i hobi gospodara i viših staleža. Sokolastvo je danas potpuno nestalo, dok se golubarstvo kao slično zanimanje – bori za život.
Ako se popnete na zidine Sokograda preplaviće vas neopisivo zadovoljstvo. Prvo zato što ste savladali uspon, pa se osećate kao pobednik, drugo, zato što ste“ na vrhu sveta“ i imate božanstven pogled i treće zato što ćete verovatno videti sokolove. Nisu nestali, sokolovi po kojima je prastari grad dobio naziv. Tu su, kruže slobodno po vazduhu u veličanstvenom letu, tražeći kakav plen i čuvajući tvrđavu i njenu legendu od zaborava.
Tvrđava Brangović i njeni veseli „stanovnici“ dalje priča svoju milenijumsku priču. Smenjivali su se tu najrazličitiji narodi od pradavnina, i Rimiljani, Vizantinci, Vizigoti, Avari, Sloveni, a vidre kojih je tu bilo oduvek dočekivale su i ispraćali sa istorijske scene sve njih. Bile su tu i u daleko i maglovito vreme prednemanjića koje nam nije ostavilo mnogo zapisa o dinastijama koje su vladale tadašnjom Srbijom.
Arheološka istraživanja provedena poslednje decenije na lokalitetu tvrđave Brangović, u okolini Valjeva, potvrdila su da su ova lepa stvorenja živela u kanjonu Gradac, gde je i misteriozna tvrđava Brangović, pre više od 1600 godina, baš kao i danas.
Misteriozna tvrđava koja tek treba da se „ otkriva“ nastala je u 4. veku. Imala je izuzetno debele zidove i, nekoliko manjih i veliku donžon kulu.
Smeštena da bolje ne može biti, nedostupna sa svih strana, bio je odlično mesto za bezbedan život.
U središtu utvrđenja, pronađeni su ostaci crkve koja je podignuta, najverovatnije, prilikom obnove tvrđave koja se dogodila krajem 5. ili početkom 6.veka. Crkva je podignuta preko neke starije građevine iz 4.veka koja je bila izgorela. Bila je to jednobrodna građevina, sa kamenim zidovima (sačuvanim u visini od dva metra). Pod crkve bio je od maltera kao i zidovi i to, kažu arheolozi, od izuzetno kvalitetnog maltera koji se sačuvao do danas.
U oltarskoj apsidi crkve otkriveno je kameno sedište za episkopa i sveštenike, zbog čega se smatra da je Brangović bilo središte episkopije za ovaj deo Balkana, baš kako i govori neko daleko predanje.
Ukoliko u daljim istraživanja dokazi to potvrde, otkrivena crkva u utvrđenju Brangović predstavljaće najstariju crkvu u Šabačko-valjevskoj eparhiji, dok će utvrđenje Brangović poneti titulu najstarijeg urbanog mesta od 1600 godina.
Crkva u utvrđenju Brangović ipak nije bila dugogo veka: već krajem 6. veka srušena je tokom slovenske i avarske opsade. I taj događaj je ostavio duboke tragove na lokalitetu.
Bitka za tvrđavu se vodila dugo i uporno o čemu svedoče brojno oružje i polomljeno i celo, nađeno u zidinama.
Uz samu crkvu, na lokalitetu Brnagović arheolozi su pronašli dve prostorije i ozidanu grobnicu koja je opljačkana još u antičko doba.
Otkriven je i još stariji sloj iz predrimskog perioda, moguće iz 1. ili 2. veka, sa obiljem keramike, kostiju raznih domaćih i diljih životinja koje su uglavnom pečene, zatim dosta novčića, ruda, pa čak i paste od stakla.
Grad je postojao još u praistoriji, u gvozdenom dobu, a napušten je definitivno u 10. veku, ili kako kaže arheolog Radivoje Arsić, najverovatnije u vreme ratova srpskog kneza Časlava sa Ugarima.
Otkrivanje novih slojeva prošlosti na utvrđenju Brangović oduševilo je arheologe i zbog činjenice što ono može da dočara život pre dinastije Nemanjić.
Budući da je Brangovina bila važna strateška tačka na antičkom putu koji je spajao kotlinu u kojoj se nalazi današnje Valjevo sa Podrinjem i rudarskim delovima koji su davali zlato, srebro, bakar i olovo, može se rekonstruisati život iz prednemanjićkog perioda.
Dva veka pre Nemanjića na prostoru gde je danas utvrđenje Brangović cvetala je država Srba koja se prostirala između Drine i Save. Utvrđenje Brangović i istina o njemu može da pomogne da se bolje osvetli država Srba pre Nemanjića.
Maglič je zagonetan za nauku, privlačan za turiste. Tvrđava kao magnet odvlači pogled putnika u visine, ukazujući na svoju lepotu. Zimi je to nestvaran prizor izmešane beline oblaka i snega, leti je to slika rascvetalog jorgovana i monolitnog kamena.
Maglič je čaroban, mističan i privlačan. Poziva da se uspnete do vrha, koji se sada naziva Stolov, ali je njegovo pravo ime Kamarište ili Ravni sto. Tako je nazivan u prethrišćanskom vemenu. Maglič miriše na maglu, kao i reka Maglaštica koja tuda protiče, pa nema sumnje da je magli baš tu dom.
Kule i zidine koje danas vidimo podigao je arhiepiskop Danilo Drugi, srpski plemić-monah, arhijerej, ratnik, državnik i književnik, moćan i poštovan na dvorovima Nemanjića u 13. i 14. veku. Bio je komandant odbrane Hilandara i desna ruka kralja Milutina. Nosio je i mač i krst.
Ali, pre nego što je on podigao novo, tu je bilo starije utvrđenje. Arheolška istraživanja su registrovala ostatke keramike iz tog starijeg grada, sličnih onima pronađenim u tvrđavi Ras. Pojedini naučnici pretpostavljaju da je Maglič mogao da sazida Stefan Prvovenčani, kao zaštitu srca srpske države od prodora Huna i Bugara, iz pomoravske ravnice.
Građen je da bude neosvojiv. Upotreba sprava ili juriš vojske nije bio moguć zbog strmih padina. Za sprečavanje brzog upada s jedine otvorene strane, presečena je jarkom stena na kojoj je zamak sagrađen.
Tako je postao neosvojiva kula stražarnica nad karavanskim putem koji je spajao Nemanjinu Studenicu, sa Žičom, koju je Stefan Prvovenčani podigao kao sedište arhiepiskopije. U slučaju napada,tim putem, stanovništvo je moglo da da potraži sigurnost u Magliču.
Čuvao je lepi, moćni Maglič i drevni put koji je spajao jadranske luke s Pomoravljem i Podunavljem. Osam moćnih kula, čvrsti bedemi, voda obvezbeđena cisternama u kamenu- svi preduslovi za dug boravak su ostvareni.
U okviru utvrđenja pronađeni su i ostaci velike palate, prostrane crkve posvećene Svetom Đorđu i rezidencijalne zgrade za stanovanje. Otkud sve to u vojničkom utvđenju? Možda je odgovor dao učenik i biograf Danila Drugog koji je zapisao:
“ U Magliču gradu, i tu su bila poznata dela njegovih trudova. Jer u njemu podiže prekrasne palate i ostale ćelije, na prebivanje onima koji su tamo. I tu, u crkvi Svetog Georgija, u gradu tome, utvrdi božanstveni zakon da se u njoj neizmenjeni svagda vrši, obilno u njoj postavivši božanstvene knjige i sve ostale crkvene potrebe. Za takve njegove mnoge podvige i priloženija domovima Božjim, neka mu Gospod dade večno blaženstvo…“
Danilo Drugi bio je plemić i ratnik, aktivan u političkom životu, nastupao je kao pomiritelj, prvo kralja Dragutina i kralja Milutina, a zatim Milutina i Stefana Dečanskog. Bo je Milutinov najpoverljiviji saradnik, a kao prosvetitelj je srpskom narodu ostavio najvažniju srednjovekovnu knjigu „Žitija kraljeva i arhiepiskopa srpskih“ koje je pisao sa svojim učenicima. To je najvažnije biografsko delo o svetovnim i duhovnim srpskim vladarima srednjeg veka. Rukovodio je radovima na zadužbinama Banjskoj i Visokim Dečanima, a sam dozidao pripratu i crkvu Bogorodice Putevoditeljice u Pećkoj patrijaršiji.
Smatra se da je grad utemeljio Uroš I Veliki koji je Srbiju uzdigao zahvaljujući bogatstvima iz rudnika. Maglič je čuvao, zajedno sa drugim utvrđenjima, bogatstva iz rudnika.
U isto vreme, Uroš je, po predanju, zasadio duž litica Ibarske klisure aleju jorgovana. Želeo je da obraduje svoju nevestu Jelenu Anžujsku i učini joj dolazak u njegovu zemlju – prijatnijim.
Ti jorgovani, mirisni i bujni, i danas cvetaju, ukazujući na živu prošlost koja žubori,moćno i stameno kao i Ibar moravskom Srbijom.
Dijana Dimitrovska
Konji
Oko Magliča mogu da se vide divlji konji koje deca hrane šećerom i jabukama. Oni nisu plašljivi pa je susret sa konjima prelepo iskustvo. Turistički vodiči povezuju ih sa legendom koja kaže da je Miloš Obilić baš tu tražio najmoćnijeg konja na kome će da odjezdi na Kosovo ravno. Tu je našao Ždralina sa kojim će zajendo ući u istoriju. Potomci Ždralina i danas jezde po obroncima oko Magliča.
