Kada je sagrađen, nema sumnje, bio je apsolutni hit u srednjovekovnoj Srbiji. Moderan grad – tvrđava, moderan dvor, moderna crkva. Sve je bilo u novom, do tada neviđenom, graditeljskom stilu. Pričalo se o njemu uzduž i popreko naše Srbije, i svih „kasnijih“ Srbija-sve do današnjih dana i ove Srbije kada počinje obnova jednog od najvažnijih spomenika kulture.
Šesto godina Lazarev grad u Kruševcu intrigira i pleni svojom harizmom. Sve vezano za prestoni knežev grad puno je neke lepote koja izaziva ponos.
Prestonica iz snova
Legenda kaže da su knez Lazar i kneginja Milica jednom prilikom zanoćili na brdašcu iznad Zapadne Morave. Tu je kneginja usnula Stefana Nemanju koji joj je savetovao da novu prestonicu grade baš na mestu gde su zanoćili. Knez Lazar nije mnogo razmišljao, poslušao je san. Krenuo je da gradi prestoni grad Kruševac koji će poneti harizmu kakvu je i sam imao. Šesto i „kusur“ godina kasnije, podići će mu spomenik koji će slaviti čoveka koji se žrtvovao radi drugih.
Prvo je sagrađen Mali grad i donžon kula sa četiri sprata, visoka 20 metara, pa bedemi da brane grad, čvrsti široki do dva metra, nekoliko kula za odbranu, šanac. Unutar utvrđenja smestio je svoj dvor, pomoćne zgrade a kada mu se rodio sin Stefan, 1377. godine dao je da se sagradi crkva posvećena Svetom Stefanu, inače zaštitniku Nemanjića.
U delu grada koji se danas zove Stara čaršija, a u Lazarevo vreme je bio deo podgrada, smestio je zanatske radnje i trgovine.
Ali, dok se gradila prestonica, razmišljalo se kako joj dati ime. Trebalo ga je izmisliti jer na tom mestu ničega pre nije bilo. U nedostatku autentične priče, sasvim je prihvatljiva priča da je Kruševac dobio naziv po oblom kamenu koji nosi naziv krušac, kojim je zidan grad.
Knez Lazar, ipak, neće dugo uživati u udobnosti i lepoti svoga grada. Desetak godina nakon izgradnje, pričestiće se sa svojom vojskom u crkvi Lazarici i krenuti put Kosova ravnog odakle se 1389. godine neće vratiti. U krvavoj najslavnijoj srpskoj bici svih vremena, poginuće sav cvet srpske aristokratije, junaštva i plemenitosti zajedno sa knezom. Poginuće i turski sultan Murat I, a srpski poraz postaće najslavniji poraz u istoriji srpskog naroda.
Sedište Lazarevića
Gradom posle kneževe pogibije upravlja kneginja Milica, a zatim naslednik Stefan Lazarević. Zbog neprekidne opasnosti od Turaka koji nadiru, Stefan1408. godine seli prestonicu u novi grad koji je dobio na poklon od Mađara – Beograd. Ali Lazarevićima će biti i dalje stalno sedište u Kruševcu.
Nekoliko godina kasnije, Turci će razoriti prestoni grad njegovog oca. Srbi će ga ponovo na kratko osvojiti. U jednom od tih osvajanja nastaće i popularan nadimak Kruševljana: čarapani će postati zato što su tokom noćnih prepada skidali opanke da ne lupaju i prikradali se Turcima u čarapama. Navodno su i konjima stavljali vunene čarape.
Kada su prelepi knežev dvor i grad Turci konačno osvojili 29.avgusta 1427. godine, sultan je Lazarev grad nazvao Aladža Hisar-Šareni grad i pretvorio ga u jaku pograničnu tvrđavu u koju je smestio glavnog zapovednika granice Feriz Bega. Zapovednik je raspolagao sa 47.000 vojnika koji su držali na oku Đurđa Brankovića i njegovu zemlju koja je ukupno brojila oko 100.000 duša.
Kruševac je mesto sa nepovratnom harizmom bio i 1458. godine kada je Mahmut paša Anđelović doveo u Kruševac drvodelje i brodograditelje iz Carigrada i Galipolja. Želelo je da tu gradi brodove koje bi Moravom spuštao u Dunav. Da se to ostvarilo – Srbija bi danas bila rečna silna.
Manasija izroni kao dvorac iz bajke iza krivine i zbuni vas sasvim. Stranac pomisli da iza zidina moćne i romantične tvrđave čeka neka princeza svog princa iz bajke. Ali te čvrste, lepe zidine kriju manastir Resavu, nazvan kasnije Manasija. Dragulj srpske srednjovekovne arhitekture.
Podignut u slavu Boga i srpskog despota.
Dao je srpski despot Stefan Lazarević da se podigne ovo zdanje, u duhu nemanjićke tradicije, baš kako su radili i njegov otac i deda. Podizanje je trajalo čitavih jedanaest godina, od od 1407. do 1418. godine.
Gradila se u teško vreme. Srbija posle Kosovskog boja, oslabljena, destabilizovana, sa stalnim strahom od turske najezde i pritiscima Ugarske sa severa. Posle smrti kneza Lazara, kneginja Milica je vladala sama, uz mnogo muka, a kada je mladi despor stasao, predala mu srpski presto i povukla se u manastir odakle je nastavila da mu pomaže.
Mladi knez Stefan imao je težak zadatak, da pomiri posvađanu vlastelu, i da ojača zemlju.
Odlično se snašao. Kada je ojačao, naložio je da se gradi Manasija. Prvo je sagrađena manastirska crkva posvećena Svetoj trojici. Pripada crkvama Moravske arhitektonske škole, ali od većine se razlikuje time što je izgrađena od pravilnih tesanika kamena, bez ikakvih keramoplastičnih detalja na fasadi.
A onda je ovaj, možda najbogatiji od svih srpskih vladara, uvideo da je lepo zdanje lako osvojiti, pa je naložio da se oko manastira Manasija podigne utvrđenje.
Na visokim zidinama tvrđave nalazilo se 11 kula i donžona, a najveća i najlepša među njima – Despotova kula. I danas one krase utvrđenje, predstavljajući jedan od najočuvanijih srednjovekovnih vojnih utvrđenja u Srbiji.
U manastirskom kompleksu pored crkve, nalaze se i ostataci stare biblioteke i konak koji je obnovljen.
U biblioteci koja treba da se obnovi, u drugoj polovini 15. veka začela se resavska škola koja će vremenom od Manasije učiniti kulturno i književno središte srednjovekovne Srbije.
Iako je Manasija izuzetno očuvana, skladna i lepa, najlepše u njoj su zapravo freske.
I pored teških oštećenja, živopis u crkvi spada u red najznačajnijih ostvarenja srpskog srednjovekovnog slikarstva.
Likovi velikih proroka, anđela, jevanđelista izgledaju profinjeno. Tu su predivne kompozicije Pričešće apostola i Poklonjenje Agnecu, starozavetne scene, razni svetitelji, arhanđeli, Uspenje Bogorodice i portret despota Stefana sa modelom crkve u ruci.
Sin kneza Lazara i knjeginje Milice za svog života sagradio je sebi mauzolej u kome će biti sahranjen i to je prikazao na zapadnom zidu crkve.
U priprati se očuvao jedinstveni mozaični pod od raznobojnih kamenih pločica od kojih je sastavljen krst sa dekorativnom rozetom.
Ima šta da se vidi u ovom manastiru koji predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture i najznačajnija građevina koja pripada takozvanoj Moravskoj školi.
Stefan Lazarević je sahranjen u svojoj zadužbini. DNK analiza koja je urađena kada su prilikom rekonstrukcije crkve pronađeni zemni ostaci – to je potvrdila. Pripadaju despotu Stefanu Lazareviću.
Dijana Dimitrovska
Izuzetna
Manasija spada među najkompletnije očuvane srednjevekovne manastirske celine u Srbiji i najbolje očuvani vojni objekat. Zbog toga je proglašena za kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Beograd
Zahvaljujući despotu Stefanu Lazareviću – Beograd je danas srpski. On se u jednom političkom zaokretu početkom 1404. godine priklonio Ugarskoj zbog čega je dobio vojne garancije a uz to i još Mačvu i Beograd.
