Manastiri u doba arhontija
Nema tačnih podataka kada su naši preci počeli da stupaju u kaluđerski red ali se zna da bez njih ne bismo imali ovoliko kulturno, istorijsko i arhitektonsko nasleđe.
Srbi u prednemanjićkom periodu „koristili“ su grčke manastire, a zatim su počeli da prave manastire po Primorju i po drugim arhontijama Tračko-ilirskog polustrvu, kako se tada nazivao današnji Balkan.
Najveći broj tih drevnih manastira je nestao sa lica zemlje poput hrama koji je sazidala „supruga zetskog kneza Vojislava u Dubrovniku i u njemu kao kaluđerica preminula“, neki su u ruševinama poput manastira Sv. Sergija i Vakha na reci Bojani (danas u Albaniji) gde je sahranjeno čak četiri vladara iz kraljevske loze Vojislavljevića, Mihajlo, njegov sin Bodin, kraljevi Vladimir i Dobrosav, po zapisu Popa Dukljanina u Ljetopisu, ili crkva Svetog Đorđa u Zvečanu, srednjovekovnom gradu u blizini Kosovske Mitrovice, koju je podigao srpski veliki župan Vukan krajem XI. Veka, kako se navodi u delu vizantijske princeze Ane Komnin. Veoma mali broj crkava i danas postoje.
Manastiri su imali izuzetnu ulogu u tadašnjem društvu, naravno, najpre religioznu ulogu, ali i kulturnu, ekonomsku i političku.
Kaluđerstvo kao samostalna organizacija, preuzeto iz Vizantije, postalo je u startu prava institutcija koja se poštovala i zbog toga što je postalo utočište od despotizma. U tadašnjim vremenima bezbednost je bio pojam o kome je svako sanjao. Niko nije bio siguran u životu – od govedara do cara. Sa carskog prestola, kako je zabeležio Pantelija Srećković, naš akademik i istoričar, vodila su samo dva puta, na gubilište ili u manastir.
Graditi manastir značilo je ugoditi Bogu i napraviti mesto za crne dane ovoga sveta i za blažene dane onoga sveta. Ktitori su zidali manastire da bi u njima bili sahranjeni, a seljaci su gradili ortački crkve.
Svaki manastir je imao stranoprimnice – kuće za iznurene starce i bolnice za sve.
U vreme arhontija manastiri su se delili na manastire privatnih lica „opštinske“, na eparhijalne, stavropigije i carske manastire koji su najbolje prolazili jer nisu podlegali pod vlast episkopa, mitropolita niti patrijarha, niti su plaćali poreze ( dacije) i nisu imali obavezu da daju vladaru vojnike.
Iz starih zapisa saznajemo da se iguman birao na simpatičan način: „zapišu se dva imena i stave na svetu trpezu a posle službe nevino detence uzima jednu cedulju, pa čije ime na njoj piše, njega su priznavali za igumana“.
Sveštenstvo je kao institucija jačalo, pa je učestvovalo na državnim zborovima u zakonodavstvu. Visoki sveštenici su sedeli na skamijama odmah do cara, a niže njega vlastela, a još niže vlatelčići – niža vlastela.
Najvažniju ulogu u očuvanju kulturnog i istorijskog nasleđa odigrale su crkve i sveštenstvo. U našim manastirima rodila se prosveta, srpska knjiga, srpska nauka, medicina…
Sveštenik je bio srpski učitelj i doktor, telesnih i duševnih muka. Njima je bilo u dužnosti da svakome da ime, da blagoslovi njegov rad, brak, da ga upozna sa božjom premudrošću ali i sa prošlošću, sa postankom i sa njegovim praocima.
Dijana Dimitrovska, BMC 2025.
autori beograd car dušan crkva crna gora Dijana Dimitrovska dinastija dirigent doktor film freske glumac glumica istorija istoričar knez lazar knjiga kosovski boj manastir manastiri more muzika muzičar nauka naučnik nebojša đorđević nemanjići pesnik pisac pozorište profesor profesorka reditelj slikar slikarka SPC srbi Srbija srednjovekovna srbija stefan nemanja stefan prvovenčani svi srpski vladari tvrđava umetnost voda
