Tu nema lista da zatreperi, nema grane da se zanjiše, ni hlada da se putnik odmori. Tu je kamen davno pokorio i šumu i vreme, držeći ih u granitnom zagrljaju dugom milion godina. Toliko dugo živi ta kamena šuma na brdu Lojanik, iznad Mataruške banje, najmlađe banje u vodom bogatoj Srbiji. Ili, toliko dugo je već mrtva hrastova šuma.
Našu jedinstvenu kamenu šumu stvorila je – nevolja i vreme. Šumu hrasta kitnjaka je u dalekoj prošlosti najpre preplavila vulkanska lava, a zatim su, kažu geolozi, tuda prošle mineralne vode bogate silicijumom koje su u narednom milenijumu sve kalcificirale u materiju tvrđu od kamena.
Nezaboravno je iskustvo šetati kamenom šumom sa tom brojkom od milion godina u glavi. Duh te beskrajne reke vremena struji fosilnom šumom, jedinstvenom ne samo u Srbiji, več i u svetu gde ih ima još tridesetak. Istovremeno, nije mrtav duh šume koja je zbrisana pre milion godina, neki tračak davno ugaslog života javi se na tren kroz tišinu koju ništa ne remeti, ni poj ptice, ni zvuk cvrčka. Tu čak i vetar retko zalazi jer zna da nema šta da pokrene.
Od meštana retko ko ovde dolazi, zaziralo se od davnina od ove mrtve šume, osim domaćina koji su ovu neobičnu šumu desetkovali, koristeći fosilne ostatke okamenjenog drveta za oštrenje svojih sekira, srpova i kosa i noževa, tvrdeći da niša tako dobro ne naoštri sečivo. U poslednje vreme, rekoše, šumu posećuju i turisti željni novog selfija sa neobičnog mesta.
Ima svoju kamenu šumu Rusija u dalekom Sibiru, ima i Češka, Grčka, Velika Britanija, Ukrajina, Belgija, ali naša je – naša. Nastala na svetom kraljevskom prostoru, koji je prvi put pomenuo Stefan Prvovenčani u povelji izdatoj manastiru Žiča 1219-1920. godine kojom se Žiči daruje selo Ribiči, živo i danas sa tim nazivom, samo kao zaselak.
U blizini kamene šume je manastir Žiča iz prve polovine 13. veka koga je podigao srpski kralj Stefan Nemanjić poznatiji kao Prvovenčani. Postaće Žiča kraljevska crkva u kojoj će biti krunisano ukupno sedam srpskih vladara, a Sveti Sava će nakon sticanja crkvene samostalnosti 1219.godine proglasiti Žiču za sedište prve srpske autokefalne arhiepiskopije.
Do kamene šume stiže se 8 kilometara dugom pešačkom stazom od Mataruške banje, mlade banje koja je nastala 1898. godine i to tako što joj je pomogla reka Ibar, koja je promenila tok, ostavljajući korito sa toplom vodom. Voda je mirisala na sumpor i kasnije se uspostavilo da leči ginekološke, reumatske, neurološke probleme i oboljenja perifernih krvnih sudova.
U krugu od pedesetak kilometara okupili su se tako sveta Žiča, banja, kamena šuma, a sve ih povezuje,ako ne svojom obalom ono bar svojim vodenim dahom, Ibar koji izvire na planini Hajla u susednoj Cnoj Gori, uliva se u Zapadnu Moravu kod Mataruške banje, prolazeći “kanjonom kraljeva” koji je dobio naziv po brojnim zadužbinama srpskih vladara i pamteći vreme kada su tu cvetali jorgovani koje je zasadio kralj Uroš I za svoju voljenu kraljicu Jelenu Anžujsku.
Možda Ibar koji je nekada drugačije tekao pamti i vreme kada je tu u paleolitu listala šuma, kada je padao žir i vetar njihao grane stoletnih hrastova, moćnog drveta koje pokazuje da ne traje samo dugo u životu, već živi milion godina i u smrti.
Tu je dolazio kao dete patrijarh Pavle i moguće da je baš u manastiru Orahovica prvi put upoznao Boga. U dubokim slavonskim šumama, gde caruje moćni hrast, drvo starih Slovena, daleko od naselja i ljudi, našao je nebeska prostranstva u jednom od najstarijih pravoslavnih hramova Slavonije.
Nekada se manastir Orahovica zvao Remeta, „ monaška pustinja“, i pod tim nazivom se pominje u 15. veku. Nešto kasnije će mu proimeniti naziv u Duzluk, po selu u blizini. Menjaće imena ali će uvek biti svetionik slavonskih Srba čije svetlo nikada nije ugaslo.
Ni onda kada je u poslednjem ratu zverski ubijen otac Milutin Amidžić koji je odlučio da crkvu ne napušta. U mračno doba kada su Srbi klani, mučki ubijani i paljeni po svojim kućama, neki čak i vezivani ili odvođeni u noć, ostao je otac Milutin sa svojom crkvom do svog kraja.
Njegovo telo pronađeno je 16. decembra 1991. godine u manastiru. Meštani su pričali da su hrvatske snage najpre mučile oca Milutina, a onda ga obesili. Hrvatski vojnici su zatim minirali kapelu, ukrali zvono i dragocenosti koje su našli.
U hrvatskoj se o tome danas ne govori. U hronici ovog starog manastira navodi se „ da je otac Milutin umro mučeničkom smrću“ i nekako Srbe boli što o tome tamo ne sme ni da se priča.
Istina zauvek ostaje zapisana u knjigama, poput „Duhovni genocid 1991-1995„ u kojoj je Slobodan Mileusnić pobrojao žrtve hrvatskih vojnih snaga, navodeći da je otac Milutin bio jedno od 95 sveštenih lica koji su tokom rata u Hrvatskoj bili žrtve – poginuli ili mučeni, zatočeni u logore.
Duh oca Milutina živi u manastiru Orahovica i celom slavonskom kraju gde ga pominje narod zanavek, ne propuštajući da se prekrsti za pokoj njegove duše.
Stradao je manastir Orahovica i za vreme Drugog svetskog rata kada su ga ustaše na pravoslavni Božić – 7. januara 1942. godine do temelja gotovo srušile. Okolne zgrade manastirske pretvorene su u ustaške logore, gde je bilo zatvoreno više Srba iz okolnih sela koji su strašno mučeni i prebijani.
Današnji izgled crkva je dobila 1592. godine, kada je izgrađena a dve godine kasnije je i freskopisana od majstora iz Vlaške, iz današnje Rumunije. Zna se, međutim, da je crkva sagrađena na temelju jedne starije građevine. Radovi na iskopavanju koji predstoje, nadaju se u manastiru, otkriće više. Možda će dati odgovor na pitanje da li je, kako se na Bogosloviji predaje, manastir Orahovica najstariji pravoslavni manastir u Hrvatskoj i da li je zaista tu bilo pavlina, pripadici drevnog crkvenog reda koji vuku tradiciju po prvom pustinjaku sv. Pavlu Tebanskom.
Uprkos stradanjima kroz istoriju manastir je sačuvao dragocenosti neprocenjive vrednosti za srpsku istoriju: krst patrijarha Čarnojevića, goraždanski trebnik koji je čitav i iz naših je prvih štamparija, brojna rukopisna jevanđelja, ikonostas iz 17. veka i vredne ikone. U manastiru se nalaze mošti svete mučenice Anastasije još od osnivanja. Zbog njih, zbog duha oca Milutina, zbog manastirske slave Prenosa moštiju svetitelja Nikolaja dolazi narod u manastir Orahovicu 22. maja i 19. avgusta svage godine.
Dočekuju ih u srcu Papuka, među slavonskim hrastovima u drevnom manastiru iguman Pavle i otac Anastasije koje je pokojni mitropolit Amfilohije blagoslovio i iz manastira Ostrog, 2016. otpratio u manastir Orahovicu – da održe svetlo u svetioniku Slavonije koje je svojim životom čuvao otac Milutin.
Svetli neugasivim sjajem tvrđava Bač, kao svetionik u panonskoj žitnici – ispisujući svoju novu istoriju i kazujući staru.
Bila je najvažnija građevina u ravnici kroz koju su u prošlosti tutnjali Skordisci, Dačani, Huni, Goti, Ostrogoti i drugi osvajači na svojim brzim konjima, u potrazi za novom zemljom i bogatstvima, a nema sumnje da je Bač bio bogat grad, koji je privlačio pažnju. Istoričari su zabeležili da ga je prvi put spomenuo vizantijski car Justinijan u svom pismu iz 535.godine.
Bač sanjaju da osvoje, nekima to uspeva, poput Avara, drugi ga grade i ulepšavaju kao vladari Arpadovići, kada je bio i sedište biskupije.
Privlačan, Bač mami svetske putnike, pa arapski geograf Idrizi 1154. gоdinе ucrtava Bač u svoju kаrtu svеtа, to i potvrđuje zapisom: „Bаč је glаsоvitо mеstо, kојеg ubrајајu mеđu оstаlе vеlikе grаdоvе. Тu sе nаlаzе piјаcе, trgоvаčkе rаdnjе, zаnаtliје i grčki nаučnici… Žitо је pаk јеftinо, јеr sе mоžе nаći u izоbilјu…“
I danas to magično žito talasa obale panonske ravnice, dajući ljudima sigurnost i izobilje.
U vreme kada će nastati moćna tvrđava, Bač je bio u vlasti susedne države Ugarske, čiji je vladar, u to vreme bio Karlo Anžujski. Uznemiren zbog silnog srpskog kralja, a zatimi cara Dušana, čija se država vrtoglavo širila, Karlo Robert Anžujski odlučuje da se na granici njegovog krajevstva podigne tvrđava kao odbrana od napada. Nastala je između 1338. i 1342. godine i bila je bez sumnje veličanstven simbol kraljevstva i snažan odbrambeni zid koji je odbijao neprijatelje.
Na oko neosvojiva tvrđava sa don-žon kulom kraj rezidencijlne palate, i na uglavoima pet isturenih kula povezanih bedemom visine 12 metara, širine 2,5 sa kojih se pratilo sve u ravanici. Dograđivana i dorađivana kroz minule vekove da bi u 15.veku Bač „ stasao“ u neosvojivu tvrđavu koju je štitio vodeni jarak sproveden od meandara reke Mostange.
Palisadama ograđeno podgrađe bilo je prva zona u koju se ulazilo preko mosta i kroz ulaznu kulu sa kapijom. U severozapadnom delu meandra, na ostrvu, bio je smešten utvrđeni zamak, do koga se stizalo kroz izdvojeni barbakan, sa svih strana okruženog vodom. Onaj ko je bio u tom zamku mogao je mirno da spava.
Celo utvrđenje raspolagalo je 8.700 metara kvadratnih dok je osnova tvrđave, površine 5.600 metara kvadratnih u obliku trapezoida i prilagođena terenu.
Unutar utvrđenja, osim rezidencije, smešteni su razni objekti, bunari, žitne jame. Graditelji su insistirali na estetici pa sve objekte unutar tvrđave krasi dekorativni kamen u gotičkom stilu.
Najveća nesreća zadesiće je tokom Rakocijevog ustanka (1703 – 1711), kada je proterana osmanlijska vlast sa teritorija kraljevine Ugarske. Tada će biti minirana i napuštena.
Ali, na našu sreću, preživela je tvrđava, dočekavši svoje najlepše dane: rekonstrukciju i vidanje starih rana.
Najbolje očuvana srednjovekovna tvrđava u Vojvodini, rekonstruisana sredstvima EU i Vlade Srbije, postaje polako jedna od najlepših u državi. Zaslužila je da se podmladi, ulepša i da uživa u pogledima turista i pričama turističkih vodiča kakva je nekada bila.
Narod je oduvek smatrao da je manastir, koji je dobio naziv po reci Vozućici, nemanjićkog „ porekla“. Dokaze za tu tvrdnju nalazio je u predanju i narodnim epskim pesmama, poput ove u kojoj Sava Nemanjić govori gospodi hrišćanskoj:
„Nije babo potrošio blago,
Na nadžake i na buzdovane,
Već je babo potrošio blago,
Sve gradeći srpske zadužbine.
Jednu babo sagradio crkvu,
Papraću blizu Borogova;
Drugu babo sagradio crkvu,
Ozren crkvu nasred Bosne slavne,
A Vozuću kraj reke Krivaje…“
Ljubomir S. Vasilijević, zapisao je početkom 20.veka da se za ovaj manastir ne može pouzdano utvrditi ko ga je zidao niti kada. „Samo po njegovim ogromnim zidinama vidi se da ga je moćna ruka podizala“, piše Vasilijević.
U svakom slučaju, podignut je na vrhunskom mestu, u podnožju prekrasne planine Ozren, u slivu bujnih reka i kroz istoriju, dugu i bolnu, kao što je imala i većina mesta u našoj napaćenoj Bosni, bio je čuvar pravoslavlja. A to je od propasti srednjovekovne srpske države do ratova devedesetih – bilo najteže. U toj preteškoj ulozi, manastir Vozuća je uz to bio i rasadnik pismenih, jer je uz njega uvek bila škola.
Neprekidna opasnost od Turaka Osmanlija kulminirala je u 17. veku, kada su monasi bili primorani da napuste manastir. Narednih 160 godina od tada, prekrasna crkva Vozućica će propadati, do te mere da će ostati samo temelji.
“ Na ovom mestu, đe je nekada bio ogromni manastir sada je ostala crkva koja je podignuta na temelju stare crkve u istom stilu i veličini. Počeli su je opravljati 1856. godine a dovršena je 1859. godine, osveštana je pak 1865. na Bogorodičin pokrov od episkopa Visariona”, zapisao je Vasilijević.
Ali stradanja neće stati. Manastir će tek čekati prava propast.
U Prvom svetskom ratu 1917. godine – uzeće mu srce. Austrijski vojnici tada su odneli manastirsko zvono.
U septembru 1941. godine vozućki NDH žandari će je opljačkati: odneće sve stvari.
U februaru 1942. godine muslimanska milicija će zapaliti zgradu osnovne škole, drveni zvonik i 20 drvenih koliba na Crkvenoj luci.
Posle Drugog svetskog rata doći će vreme obnove i manastiru će biti dograđen zvonik, koji će kasnije biti skinut jer se smatralo da je njime narušena autentičnost celog objekta. Novi drveni zvonik u podobnom stilu će biti podignut 1989. godine.
Tokom 1991. godine manastir Vozuća će dobiti struju, ali će mrak za Vozućicu tek nastupiti. Tokom rata u BiH vojska muslimansko-hrvatske federacije će, u septembru 1995. godine proterati srpsko stanovništvo i manastir opustošiti, zvonik zapaliti, a zvono odneti kao i bakarni krov. Dugo će nesrećna crkva stajati izrešetana mecima i grafitima i imenima svojih zlostavljača koji su se na njoj potpisivali.
U tom neprekidnom smenjivanju mira i rata, opet će doći vreme obnove i posle dugih devet godina , koliko je trajala obnova, crkva i manastir će 2015. godine uskrsnuti. Bio je to najradosniji doživljaj za ovaj kraj u koji se tada sjatilo na proslavu sve što je imalo veze sa Vozućicom. Došli su ljudi iz daleka da proslave novi život vozućke bogomolje. Zabeležila je onda stradalnička vozućka crkva i lepe datume. Slavilo se ovde i sedam vekova manastira Vozućica, 7 vekova od smrti kralja Dragutina Nemanjića i 164 godine od otvaranja škole koja je radila pri manastiru i gde su učitelji bili sveštenici.
Crkva je obnovljena zahvaljujući parohu zavidovićkom i njegovoj porodici, kako ističu svi u ovom kraju, ali je kraj opusteo. Pre ratova devedesetih godina vozućki kraj u opštini Zavidović, imao je 1500 domaćinstava, a danas ih je tek stotinjak.
-Nakon poslednjeg nesrećnog rata vratilo se stotinak porodica ali, opet, mnogi su pomrli, a mladih nema – govori setno protojerej stavrofor Zoran Živković.
Pust je uglavnom zavidovićki manastir i biser bosanskohercegovačke i srpske kulture, koji je 1970. godine proglašen za kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Tih i samotan običnim danima, manastir Vozuća živi za dane radosti, kada iz svih krajeva dođu oni koji su tu odrastali, dovedu svoju decu i unuke da se nagledaju lepote i da proslave Ukrs, krštenje, slavu. Kažu još da se i oni koji su odrastali uz manastir Svete Trojice ne mogu venčati i krstiti na drugom mestu nego u svojoj očevini i dedovini. Gde god da su se venčali i krstili, to nema težinu kao u Vozućici, na obali Krivaje, u podnožju Ozrena.
A za crkvene praznike i važne pravoslavne dane, kad u Vozućicu nahrli narod raseljen odatle devedesetih, parohu i meštanima puno srce. Ne mogu da se nagledaju ljudi i naslušaju cike dece i ne mogu da ne požele da vazda bude tako.
Tvrđava Koznik kao kameni svetionik stoji postojano i danas na vrhu planine Željin, na 922 metra nadmorske visine i kao da ne shvata da je proletelo sedam vekova od njenih slavnih dana.
Nije se moglo proći aleksandrovačkim krajem (na oko 11 kilometara od Aleksandrovca i 8 od Brusa) a da se ne zastane da se pogleda Koznik. Bio je to dominantan grad iz kojeg se kontrolisalo celo područje koje se i danas naziva Rasina.
Ovo utvrđenje ima drevnu energiju. Sagrađeno još za vreme Kelta uvek je privlačilo istoričare i avanturiste sa pričama o zakopanom blagu i mističnim predmetima.
Ono što danas vidimo na Kozniku ostaci su tvrđave nastale tokom 14. veka. Bio je to grad u kome je knez Lazar Hrebeljanović često boravio.
Sam čestiti knez ga pominje kao „plemeniti Koznik“ 1381. u povelji koju je potpisao za Lavru Sv. Atanasija na Svetoj Gori. Smatra se da je gospodar župe Rasina Radič Postupovič, veliki čelnik despota Stefana Lazarevića, ovaj grad utvrdio i koristio. Ovaj čelnik se u istoriji pominje u vreme izmedu 1413. i 1435. godine.
Od tada, pa nadalje kroz istoriju, Koznik je ime koje se često sreće. U XV veku poljski istoričar Dlugoš navodi da je despotu Đurđu Brankoviću po ugovoru sa Turcima vraćen 1444. i grad Koznik.
Za vreme turske vlasti Koznik je bio aktivano utvrđenje. Imao je izuzetno važnu stratešku poziciju i Turci su ga logično koristili kao vojni objekat. Opasan jakim bedemom koji prati konfiguraciju terena blago se sa vrha planinske kose spuštajući na dole. Bedem je ojačan sa osam kula različitih dimenzija.
Na najvišoj tački grada, na sredini severnog bedema smeštena je donžon kula. U pitanju je četvorostrana kula sa osnovom pravilnog kvadrata stranice 9 m i debljinom zida od oko 2 m, u koju se ulazilo sa južne strane.
Dve najveće na severnoj strani služile su i za stanovanje. Severozapadna kula, prvobitno predviđena kao ulazna, u toku gradnje je zazidana, tako da je jedini ulaz bio na severoistočnom zidu. U južnom delu utvrđenja nalazi se ognjište popločano opekom i sistem za snabdevanje grada vodom – cisterna sa četiri bunara. Prilikom arheoloških straživanja otkriveni su i zidovi objekta datovanog u drugu polovinu XIV veka. Obilje pokretnog arheološkog materijala, komada arhitektonske plastike moravskog stila i delova fresaka govore o postojanju crkve na mestu delimično istraženog objekta u severoistočnom delu grada, koji pripada najstarijem nivou gradnje, a smešta se u drugu polovinu XIV veka.
Južno od grada bilo je podgrađe. Tu je živelo stanovništvo, tu se trgovalo, susretalo, tu je bujao gradski život.
Arheološki i konzervatorski radovi izvođeni su 1972, 1977, 1981–86. i 1988. godine otkrili su da je mesto bilo frekventno i važno.
Ima šta da se vidi i danas, iako je utvrđenje prilično oštećeno. Ako vas put nanese u dolinu Rasine ili Ibra, hteli – ne hteli, uočićete tvrđavu na brdu. Mističnu, usamljenu, magičnu i lepu. Tvrđavu koja čeka restauratore. Ruševina željna graditelja.
Kada se nađu, i ovo utvrđenje će zablistati sjajem kojim blistaju posle obnove Golubac ili Ram, oba na Dunavu koja su već postala mesta koja ne mogu da se prođu.
A dok se Koznik ne obnovi, držaće ga u životu meštani i gosti. Svake godine u avgustu u Noći muzeja, otvore se i vrata Koznika i svi posetioci se vrate u srednjovekovni život. Oni se obuku kao seljaci ili velmože, ponesu oružje i oruđe, opreme se vinom i rakijom i Koznik – oživi. Kako će tek biti posećen i veseo kad bude restauriran može samo slatko da se zamišlja.
Tvrđava Žrnov na Avali koju je 1934. godine iz nepoznatih razloga srušio kralj Aleksandar I Karađorđević, ne postoji 90 godina – ali je sećanje na nju veoma živo. Možda zbog svoje daleke i maglovite prošlosti, možda zbog teza da je miniran jer je to bio masonski hram, možda zbog toga što je o Žrnovu, pošto je zbrisan s lica zemlje, bilo zabranjeno govoriti – tek tvrđava Žrnov i “mrtva” neprekidno intrigira javnost.
Svako ko ode na Avalu da pogleda Spomenik neznanom junaku, koga je na mestu tvrđave po nalogu kralja uradio hrvatski vajar Ivan Meštrović, pomisliće na izgubljenu tvrđavu Žrnov i tajnu koja je obavija.
Istoričar Radovan Damjanović koji je napisao knjigu o Žrnovu ili, kako ga naziva, srpskom Avalonu, kaže da je Žrnov miniran u aprilu i maju, a da je kralj Aleksandar ubijen 9. oktobra 1934.godine.
-Do 1942. godine niko nije smeo da pomene Žrnov, niti da istražuje o njemu – kaže Damjanović.- Tek kada su došli Nemci dali su na uvid nacrte ovog utvrđenja, a Đorđe Bošković je u arheološkom časopisu „ Starinar”, koji izdaje SANU, objavio fotografije pre i posle rušenja. Uz te fotografije, koristio sam izjave očevidaca i retku literaturu o Žrnovu, istraživao i istraživao i napisao konačno knjigu o Žrnovu.
Ali, zašto je kralj Aleksandar naložio da se sruši Žrnov, pitanje je koje sve intrigira i iznova traži odgovor? Damjanović odgovara :
– Tokom mog istraživanja po muzejima naišao sam na jednu staru fotografiju na kojoj je prikazan Žrnov i na kojoj piše „ izgradnja hrama”. Tu je, dakle, bio masonski hram. Meštrović je, recimo, dobio nenormalne pare za izgradnju Spomenika neznanom junaku, koju je inicirao kralj Aleksandar I, neverovatna tri miliona dinara, što je nezamislivo i u današnjem okviru.
Ostalo je zabeleženo i da je neko prigovorio kralju Aleksandru što je srušio tvrđavu koju je gradio srpski vladar, na šta je kralj odgovorio da je mislio da su tvrđavu podigli Turci.
U svakom slučaju, tvrđava je mrtva, a sećanje na nju prilično živo jer se istorija Žrnova proteže u duboku prošlost koja ništa manje nije interesantnija od masona.
Utvrđenje su, početkom prvog milijenijuma, držali Rimljani koji su tu zapravo čuvali dragocene minerale koje su vadili iz obližnjeg rudnika na Avali odakle se vadio čuveni skupoceni crveni pigment, cinaberit (na srpskom se on zove „ crvac”) i, takođe dragoceni, ćilibar i mnoga druga ruda. Vinčanske figurine bojene su ovom skupocenom bojom i do dana današnjeg nisu izgubile boju.
Dragoceni minerali i rude iz rudnika su donošeni u utvrđenje gde su ih čuvali vojnici. Odatle su transportovani dalje, a karavane je pratila i čuvala vojska.
U srednjem veku Žrnov će ponovo biti aktivan i to u vreme kada despot Stefan Lazarević dobije od Mađara Beograd. Despot će sazidati na mestu rimskog utvrđenja grad koji je trebalo da brani put ka Beogradu i sam grad.
Bio je to solidan gradić sa dve kule i čvrstim bedemima. Kada po dogovoru dve strane Beograd bude vraćen Mađarima, posle smrti despota Stefana Lazarevića, njegovom nasledniku Đurđu Brankoviću, ostaće tvrđava Žrnov koja će i dalje igrati veliku ulogu.
Ali i Turci koji nadiru će želeti Žrnov koga zauzimaju 1442. godine. Dve godine kasnije, 1444, odlukama Segedinskog mira, Trurci Osmanlije će morati da vrate gradove i utvrđenja Srbima, pa će se pored Golupca, Kruševca, Novog Brda naći i Žrnov.
Ratna sreća se menja i 1458. Turci Osmanlije ponovo zauzimaju Žrnov koji im je bio strateški važan za jurišanje na Beograd koji će pasti tek 1521. godine. U tom periodu oni će grad dograđivati prema ratnim potrebama.
Po jednoj turskoj mapi urađenoj na svili, iz 1521. godine, prikazan je Beograd sa okolinom iz ptičje perspektive na kojoj se vidi utvrđenje Žrnov sa kulama koje su imale krovove.
Kada je kralj Aleksandar odlučio da ga poruši, na opšte nezadovoljstvo srpske javnosti, utvrđenje je bilo još solidno. Nestalo je zatim u detonacijama koje je zatim prekrio beton i Spomenik neznanom junaku.
