Na svakom vrhu koji osvoji, čoveka čeka nagrada, a na uvačkom vrhu – dve. Prva je podsećanje na duboku istinu, tabla na kojoj piše: „ Tek na vrhu vidiš svrhu“. Druga nagrada je veličanstveni pogled sa vidikovca Molitva na ptice koje krstare nad meandrima u prepoznatljivom letu, dajući toj lepoti neizmernu radost što čovek nije dozvolio da nestanu beloglavi supovi.
Tu, na visini od 1247 metara, posle pređenog puta laganom stazom od 6 kilometara, sa pogledom na uvačke meandre i Uvačko jezero, sasvim spontano i prirodno se uči traženje oproštaja.
To je možda zbog osećaja krivice prema nedužnim orlovima koje je čovek umalo istrebio, i zahvalnosti u isto vreme što su preživeli. Tako se lakše nego inače rađa potreba za opraštanjem.
Srce u toj lepoti Uvca nije tiho. Radosno je. Kada se ugleda veličanstveni beloglavi sup čija ogromna krila od tri metara paraju nebo, a oštar pogled klizi po pejzažu, ono zakuca jače. Beloglavi sup je snažna ptica a ipak osetljiva. Ženka nosi samo jedno jaje i ako bude sreće i sačuva ga, u vrletima će se izleći mali beloglavi supić koji će, kao i njegovi roditelji, doprinostiti da se eko-sistem ne poremeti i da sve klizi kako je tvorčevom zamisli planirano. Orlovi lešinari se hrane uginulim životinjama, čime sprečavaju širenje zaraza i čiste teritoriju od lešina. Oni su besplatna šumska čistoća na čemu im je priroda zahvalna.
Uvački beloglavi supovi sada su već velika, srećna zajednica, najveća na Balkanu kojoj dolaze da se poklone ljudi iz čitavog sveta.
Ali ne samo njima, već i crnom lešinaru i beloj kanji, još dvema vrstama orlova lešinara koji su se vratili u svoj stari kraj ali i orlu belorepanu, surom orlu, orlu mišara, orlu zmijaru, jastrebovima, sovama, velikom roncu, veoma retkoj ptici selici,koja u letu dostiže i do sto kilometara na sat i brojnim drugim pticama kojih ima oko 130 vrsta.
Uvački rezervat naseljavaju vuk, medved, divlje svinje, lisice, zečevi, jazavac, kuna, ris, vidra, a u rekama i jezerima mresti se 24 vrste riba: pastrmke, zlatovčice, smuđ, klen, skobalj, mrena, som, šaran…
Sva tri jezera: Uvačko, Zlatarsko, Radoinjsko su veštačka jezera, tako prirodno utopljena u krajolik.Zlatarsko jezero ima najveću kamenu branu u Evropi (treće je po veličini u Srbiji posle Đerdapskog na Dunavu i Perućca na Drini). Uvačko jezero ima 110 metara najvišu zemljanu branu u Srbiji ( visoka 110 metara).
Na Uvac se ide zbog meandara koje je usekla reka u krečnjačke stene, stvarajuči čipkanu obalu sa strmim liticama.
Ide se i zbog pećina koje su misteriozne i mame da se istražuju. Uvački pećinski sistem je jedan od najvećih do sada poznatih u Srbji, dužina istraženih kanala je 6185 metara. Ledena pećina, Ušačka, (između jama Bezdan) kriju prekrasne pećinske ukrase : stalaktite, stalgmite, stubove, draperije, staklene iglice.
Ali Uvac je u strastvenom zagrljaju zanosnih planina: Zlatara i Javora. Ko će izvagati koja je lepša?! Pitomi Zlatar sa nepreglednim mirisnim livadama i divnom klimom, 1625 metara vrh sa omorikama i brezama među kojima se šunja preživeli ris, Zlatar je proglašen vazdušnom banjom, ili planina Javor 1519 metara nadmorske visine čije šume bukve, smrča, hrasta, vrbe, topole, javora i breze leče. Legenda kazuje da je tu došao posle Kosovskog boja ranjeni Boško Jugović i da se oporavio. Javor je planina gde su u istoriji vođene značajne bitke: 1804. godine, 1876/78 i 1912. do kada je tu je bila srpsko- turska granica.
Dva grada i njihovi stanovnici imaju privilegiju da u srcu takve lepote traju. sjenica,
Nova Varoš koja je nastala sredinom 16.veka, i to tako što je Skender-paša Đenovljanin, putujući iz Bosne za Carigrad 1530.godine očaran lepotom zastao sa pratnjom na zaravni ispod Zlatara i naredio da se tu podigne kasaba.
Sjenica koja je nekada bila važan grad u srpskoj carevini i jedan od najstarijih srpskih gradova koji se prvi put pominje 1253. godine u povelji kralja Uroša Nemanjića, kao mesto na Dubrovačkom drumu gde su pristajali i plaćali carinu dubrovački trgovci.
Žive ti gradovi i danas, možda ne tako važni ali i dalje u istoj neverovatnoj lepoti koju oko ne može da zaboravi.
Gusto rastinje sakriva i ono malo što je ostalo od tvrđave Brvenik, toliko pominjane u pisanim izvorima naše istorije. Od prizora na brdu 8 kilometara severno od Raške, ne naslućuje se ni delić slavne prošlosti koju je ovaj utvrđeni grad nekada imao.
Bio je Brvenik u srednjem veku središte župe koja je bila na dobrom ekonomskom glasu. Iz doline Ibra najznačajniji trgovački putevi su vodili na više strana. Niz Ibar, preko Brvenika, ka severu u dolinu Zapadne Morave stizalo se do Rudnika.
Prvo pominjanje
U celoj oblasti bilo je rudnika i srebra, što je privlačilo trgovce koji su tu dolazili po robu ili nekim drugim poslom. Tako se Brvenik prvi put u našim pisanim izvorima pominje 1280.godine povodom prisustva dubrovačkih i kotorskih trgovaca koji su, kao i u drugim rudničkim oblastima srpske srednjovekovne države, imali svoje kolonije. U Brveniku su izgradili i crkvu posvećenu Svetom Trifunu koja se pominje 1346. godine. Zabeležen je i podatak iz 1355. godine, kada je jedan Kotoranin prodao drugom kuću u Brveniku za 110 perpera. O trgovima pod Brvenikom i susednim Zvečanom koje su posećivali trgovci iz primorskih gradova, a poslovni ljudi odlazili u Kotor, Budvu, Bar, Ulcinj, Svač, Skadar, Drivast, Danj, tokom 13.veka, ima brojnih zapisa, ali nema podataka kada je tvrđava Brvenik podignuta.
Na ovom lokalitetu se nije istraživalo, a pisani izvori ne beleže vreme izgradnje. Nema sumnje da je svoj uspon Brvenik imao u vreme uspona srpske srednjovekovne države. U blizini Brvenika je drevni manastir Stara Pavlica, koji je jedini sačuvani deo nekadašnjeg manastira iz vremena vizantijske vlasti na našim prostorima. Tu je i Nova Pavlica koji su podigli sinovi čelnika Muse, Stefan i Lazar, i njegova žena Dragana, inače sestra kneza Lazara. Svi oni imaju sponu sa ovom crkvom: sahranjeni su u njoj, a telo kneza Lazara, tri godine posle Kosovskog boja, tu je prenoćilo 1392. godine, na putu do konačnog odredišta – Ravanice. U blizini je i manastir Gradac, zadužbina kraljice Jelene Anžujske, žene kralja Uroša I, i brojne druge zadužbine srpskih kraljeva i velmoža.
Oblast čelnika Muse
Tvrđava Brvenik potpadala je pod oblast kneza Vojislava Vojinovića. Ovaj ugledni srpski knez držao je teritoriju koja se razvijala iz porodičnih dobara, baštine njegove vlasteoske porodice, ali nije uvek bila jedinstvena geografska celina. Visoki planinski masivi razdvajali su primorske župe od teritorije unutrašnjosti, naseljena mesta su bila razbacana, pa je knez Vojislav zatražio od čelnika Muse da razmene utvrđene gradove, kako bi zaokružio svoju oblast. Čelniku Musi je tako ustupio župu i grad Brvenik, a Musa njemu župu i grad Zvečan 1363. godine.
Tu razmenu ozvaničio je car Uroš V zvani Nejaki (1355—1371) tako što je izdao povelju i u njoj popisao sela Brveničke župe, koja je obuhvatala srednji tok Ibra i tok reke Brvenice.
Tako je Brvenik postao centar oblasti čelnika Muse. Razvijao se sve do Kosovskog boja, zatim, pošto su u boju poginuli svi Musići, Brvenik ulazi u sastav oblasti Vuka Brankovića.
Rastao je i razvijao se grad Brvenik toliko dobro da je u prvoj polovini 15. veka bio najjači i privredno najaktivniji u tom delu Srbije.
Kao i drugi utvrđeni gradovi igrao je važnu ulogu u odbrani od Turaka. U njemu je bila smeštena i regularna vojska koju je despot Stefan Lazarević uveo početkom 1402. godine.
Na austrijskoj karti
Osmanlije ga zauzimaju 1455. godine i od tada idu crni dani za tvrđavu Brvenik. Postala je, 1476. godine, sedište kadiluka u sastavu Smederevskog sandžaka (od 1480. godine Zvorničkog), a kasnije i sedište nahije.
Još Brvenik srećemo kroz istoriju: 1690. godine prikazan je na austrijskoj karti.
Tokom 17. veka, po jednom zapisu, zbog preteranih dažbina „ pobeglo je preko hiljadu seljačkih kuća iz nahije Brvenik“.
Nalazimo ga u pismu patrijarha Arsenija IV feldmaršalu Sekendorfu, 4. novembra 1737. godine, gde navodi, da su mnogo stradali hrišćani, Srbi, u okolii Kosova, Kopaonika, Brvenika i Starog Vlaha, da su sečeni i odvođeni u ropstvo sa ženama i decom.
U turskim izvorima se do početka XIX veka pominje kao naseljen, a do Prvog balkanskog rata u njemu se nalazila pogranična straža prema Otomanskoj imperiji.
Od tada Brvenik ubrzano nestaje sa lica zemlje. Tek na njega podseti skupina tesanog kamenja koje se mogla uočiti do skora. Drveće i šiblje ne znaju za istoriju, bujaju iz zemlje, pokrivajući i ono malo opipljive istorije što je od slavne tvrđave ostalo.
Kada je sagrađen, nema sumnje, bio je apsolutni hit u srednjovekovnoj Srbiji. Moderan grad – tvrđava, moderan dvor, moderna crkva. Sve je bilo u novom, do tada neviđenom, graditeljskom stilu. Pričalo se o njemu uzduž i popreko naše Srbije, i svih „kasnijih“ Srbija-sve do današnjih dana i ove Srbije kada počinje obnova jednog od najvažnijih spomenika kulture.
Šesto godina Lazarev grad u Kruševcu intrigira i pleni svojom harizmom. Sve vezano za prestoni knežev grad puno je neke lepote koja izaziva ponos.
Prestonica iz snova
Legenda kaže da su knez Lazar i kneginja Milica jednom prilikom zanoćili na brdašcu iznad Zapadne Morave. Tu je kneginja usnula Stefana Nemanju koji joj je savetovao da novu prestonicu grade baš na mestu gde su zanoćili. Knez Lazar nije mnogo razmišljao, poslušao je san. Krenuo je da gradi prestoni grad Kruševac koji će poneti harizmu kakvu je i sam imao. Šesto i „kusur“ godina kasnije, podići će mu spomenik koji će slaviti čoveka koji se žrtvovao radi drugih.
Prvo je sagrađen Mali grad i donžon kula sa četiri sprata, visoka 20 metara, pa bedemi da brane grad, čvrsti široki do dva metra, nekoliko kula za odbranu, šanac. Unutar utvrđenja smestio je svoj dvor, pomoćne zgrade a kada mu se rodio sin Stefan, 1377. godine dao je da se sagradi crkva posvećena Svetom Stefanu, inače zaštitniku Nemanjića.
U delu grada koji se danas zove Stara čaršija, a u Lazarevo vreme je bio deo podgrada, smestio je zanatske radnje i trgovine.
Ali, dok se gradila prestonica, razmišljalo se kako joj dati ime. Trebalo ga je izmisliti jer na tom mestu ničega pre nije bilo. U nedostatku autentične priče, sasvim je prihvatljiva priča da je Kruševac dobio naziv po oblom kamenu koji nosi naziv krušac, kojim je zidan grad.
Knez Lazar, ipak, neće dugo uživati u udobnosti i lepoti svoga grada. Desetak godina nakon izgradnje, pričestiće se sa svojom vojskom u crkvi Lazarici i krenuti put Kosova ravnog odakle se 1389. godine neće vratiti. U krvavoj najslavnijoj srpskoj bici svih vremena, poginuće sav cvet srpske aristokratije, junaštva i plemenitosti zajedno sa knezom. Poginuće i turski sultan Murat I, a srpski poraz postaće najslavniji poraz u istoriji srpskog naroda.
Sedište Lazarevića
Gradom posle kneževe pogibije upravlja kneginja Milica, a zatim naslednik Stefan Lazarević. Zbog neprekidne opasnosti od Turaka koji nadiru, Stefan1408. godine seli prestonicu u novi grad koji je dobio na poklon od Mađara – Beograd. Ali Lazarevićima će biti i dalje stalno sedište u Kruševcu.
Nekoliko godina kasnije, Turci će razoriti prestoni grad njegovog oca. Srbi će ga ponovo na kratko osvojiti. U jednom od tih osvajanja nastaće i popularan nadimak Kruševljana: čarapani će postati zato što su tokom noćnih prepada skidali opanke da ne lupaju i prikradali se Turcima u čarapama. Navodno su i konjima stavljali vunene čarape.
Kada su prelepi knežev dvor i grad Turci konačno osvojili 29.avgusta 1427. godine, sultan je Lazarev grad nazvao Aladža Hisar-Šareni grad i pretvorio ga u jaku pograničnu tvrđavu u koju je smestio glavnog zapovednika granice Feriz Bega. Zapovednik je raspolagao sa 47.000 vojnika koji su držali na oku Đurđa Brankovića i njegovu zemlju koja je ukupno brojila oko 100.000 duša.
Kruševac je mesto sa nepovratnom harizmom bio i 1458. godine kada je Mahmut paša Anđelović doveo u Kruševac drvodelje i brodograditelje iz Carigrada i Galipolja. Želelo je da tu gradi brodove koje bi Moravom spuštao u Dunav. Da se to ostvarilo – Srbija bi danas bila rečna silna.
Prohor Pčinjski je najstariji od svih naših svetih starina. Stariji čak i od Hilandara. I najveći u Srbiji. Ovaj manastir na jugu Srbije jedan je od najblistavijih bisera srpskog pravoslavlja.
Po legendi koju kazuju monasi manastira koji je upravo proslavio 950 godina od osnivanja, manastir je izgradio vizantijski kralj Diogen Roman IV u 11. veku.
Priča ide ovako: Jednom je jedan lovac jurio srnu po kozjačkim planinama, a ona nemajući više kud utočište potraži kod čestitog monaha Prohora koji je po gorama Kozjaka živeo. Videvši lovca koji je i dalje jurio srnu, starac mu reče: Stani Diogene ja sam čovek. Bio je prozorljiv i znao mu je i ime. Čovek se vrati i starac Prohor mu reče da što pre ide u Carigrad jer će postati vizantijski car. Ali, isto tako dodade da njega ne zaboravi a da te odrpane haljine u kojima je lovio stavi na specijalno mesto.
Diogen je postupio kako mu je strarac rekao, ali kada je postao car ipak je zaboravio na starca. U tom zaboravu prošlo je 30 godina, monah Prohor se već upokojio ali, ako je Diogen zaboravio Prohora, Prohor nije Diogena. Javio mu se jedne noći u snu.
„ Zaboravi ti mene i haljine tvoje Diogene“, rekao mu je starac. Uplašio se silno car, i smesta se zaputio u Kozjačke planine, na mesto gde je davno sreo starca. Pronašao je njegov grob, izvadio neraspadnuto telo sa namerom da ga ponese za Carigrad. Ali mazge nisu htele ni milimetar da mrdnu. Shvatio je da Prohor treba da ostane tamo gde ga je našao.
Naložio je da se tu sagradi manastir Porohor Pčinjski, koji je u junu ove godine proslavio 950 godina postojanja. U isto vreme Sveti Prohor Pčinjski postao je i najstariji svetac u Srbiji.
Mnogo se čudesnih stvari svilo oko ovog sveca i manastira. Jedna od njih privlači reku vernika koji znaju da sveti Prohor Pčinjski uslišava molitve svakome ko sa verom u Boga pristupi. To je činjenica da svetac mirotoči.
-Sveti Prohor Pčinjski mirotoči svih 950 godina i to je načudesnija stvar – kaže sveštenik Dalibor Jović. – On je najstariji svetac koji najduže mirotoči.
Oduvek se po sveto miro dolazilo u Prohor. Bolesni su u miru našli leka, momci se oženili, žene decu dobile, poročni ostavili poroke, studenti položili ispite… Glas se pronosi uzduž i popreko pravoslavnog sveta.
Proslavili su monasi i cela Srbija 950 godina postojanja manastira sa radošću i ponosom ali podjednako je sveštenstvu drag i drugi jubilej, koji se vezuje za srpsku tradiciju. To je 750 godina od kako je manastir obnovio srpski kralj Milutin Nemanjić.
U kolektivnom sećanju srpskog naroda sećanje na nemanjićku baštinu gotovo je sveto.
Nakon velike obnove koju je sproveo kralj Milutin, manastir je u srednjovekovnoj srpskoj državi blistao u sjaju i značaju. Radili su tu marljivo prepisivači iluminatori, freskopisci, a onda je najezdom osmanlija nastupilo mračno doba najteže za manastire. Turci su rušili sve što nije bilo islam, a ono što je preživelo od crkava zaslužilo je posebno mesto u istoriji.
Manastir Prohor Pčinjski nebrojeno puta rušen i uništavan, kažnjavan jer je bio mesto odakle su kretale bune protiv Turaka, centar slobode i duhovnosti, izdržao je sve istorijske oluje.
Vremenom uporno obnavljan, dostigao je svoj puni sjaj. I u tom sjaju još sjajniji jubilej koji će za 50 godina biti najstariji milenijumski jubilej jedne građevine kod Srba.
Remezijana rimska, Bela Palanka srpska, živi svoj dugi život od najmanje dve hiljade godina. Drevni ostaci rimskog utvrđenja, a zatim i ranovizantijskog perioda, krase središte ove varošice na jugu Srbije, dajući neverovatan kontinuitet gradu. Titulu jednog od najstarijih gradova Srbije, Remezijana ( Bela Palanka) deli sa Naisusom ( Nišom), Sirmiumom ( Mitrovica), Horeum Margi (Ćurpija).
Nastao pre više od dve hiljade godina, u vreme kada su Rimljani u provincijama osnivali gradove, ili su već postojeća naselja iz predrimskog perioda dograđivali kako bi u njih naselili svoje građane i islužene vojnike. Ipak, sasvim je moguće da je Remezijana u vreme dolaska Rimljana već postojala jer su Rimljani nadograđivali stara naselja koja su zatekli. Bio je na odličnoj poziciji: na velikom vojnom putu koji je prolazio kroz centar Ilirskog poluostrva i koji je predstavljao glavnu sponu između zapadne Evrope i Konstantinopolja, novog Rima.
Status municipija, gradske sredine dodeljivan je najčešće baš takvim drevnim mestima. Naseljavanje isluženih vojnika u podunavskim provincijama započeto je krajem 1. veka i brzo je rastao. Malo kasnije, u te gradove naseljavaće se regruti poreklom iz balkanskih provincija. Najveći broj vojnika vodio je poreklom iz Dalmacije, Makedonije, Trakije, Donje Mezije i Male Azije., kao i Sirmijuma i drugih panonskih gradova i Remezijane i drugih gornjomezijskih gradova. Veoma malo je naseljavano Italika.
Iako je Remezijana imala svoju prošlost, rimski pisci su je smatrali, kao i druge provincijske gradove u našim krajevima, veoma zaostalim gradom. Tako rimski pisac iz 5. veka navodi da su „Bese iz okoline grada Remezijane poluvarvari“.
Zaostalu provinciju su, međutim, itekako iskorišćavali. Rudnici na teritoriji današnje Srbije bili su im glavna meta i njihova eksploatiacija započinje u poslednjim decenijama 1. veka. Rudarska aktivnost je ostavila traga u toponomastici koja je u 6. veku zabeležena kod Prokopija, između ostalog i u oblasti Remezijane.
Nadiruće hrišćanstvo koje su najverovatnije sa Istoka preneli vojnici i trgovci , kao i orijentalne kultove u 2. i 3.veku, doneće „tadašnjoj Srbiji“ episkopije. Istina mali broj, jer pre sabora u Serdiki 343. godine, one nisu formirane. Prvi poznati episkop Remezijane, ali i crkveni pisac, bio je Niketa čija delatnost pada u vreme između 366 i 415. godine. On je pokrštavao Bese koji su bili poluvarvari, kako se navodi, zbog čega je bilo sukoba sa autohtonim plemenima koji su imali svoju veru. Hrišćanstvo se sukobljavalo i sa Rimljanima.
Značajna zbog toga što je bila središte rudničke oblasti, Remezijana se razvija i uprkos tome što je u blizini velikih gradskih centara Naisusa ( Niš) i Sardike ( Sofija), dobija samostalnu oblast – Regio Remesianensis. U gradu borave kopači zlata koje se pojavljuju i koji po propisanim skalama prodaju vlastima iskopane metale.
Strašni Huni sa dalekog severa u potpunosti će razoriti Remezijanu kao i druge provincijske gradove, koje će vizantijski car Justinijan u vremenu koje dolazi – obnavljatii. Grad će ostati celovit do kraja 6. veka, kada upadaju Avari, koji su na Uskrs 599. godine porazili Rimljane koje je predvodio vojskovođa Komentiol.
Pravougaono utvrđenje iz rimskog i ranovizantijskog perioda i poligonalne kule – preživele su nebrojana razaranja i obnove. Kao i bazilike, vile, nekropole i druge antičke građevine čiji se ostaci i danas vide.
Dve južne nekropole iz 5. veka su čuvale blago koje je 1923. godine otkriveno a Narodni muzej Srbije ih zatim otkupio od nalazača: dva medaljona sa kamejama, zlatnu minđušu sa plavim kamenom, šest članaka zlatnog lanca, novac Maksimijana Herkulija, dva staklena, zemljani sud i srebrnu kopču.
I danas lovci na antičko blago pohode kraj oko nekadašnje Remezijane, sanjajući o malom ili velikom blagu kojim je obilovalo veliko Rimsko carstvo.
Nema tačnih podataka kada su naši preci počeli da stupaju u kaluđerski red ali se zna da bez njih ne bismo imali ovoliko kulturno, istorijsko i arhitektonsko nasleđe.
Srbi u prednemanjićkom periodu „koristili“ su grčke manastire, a zatim su počeli da prave manastire po Primorju i po drugim arhontijama Tračko-ilirskog polustrvu, kako se tada nazivao današnji Balkan.
Najveći broj tih drevnih manastira je nestao sa lica zemlje poput hrama koji je sazidala „supruga zetskog kneza Vojislava u Dubrovniku i u njemu kao kaluđerica preminula“, neki su u ruševinama poput manastira Sv. Sergija i Vakha na reci Bojani (danas u Albaniji) gde je sahranjeno čak četiri vladara iz kraljevske loze Vojislavljevića, Mihajlo, njegov sin Bodin, kraljevi Vladimir i Dobrosav, po zapisu Popa Dukljanina u Ljetopisu, ili crkva Svetog Đorđa u Zvečanu, srednjovekovnom gradu u blizini Kosovske Mitrovice, koju je podigao srpski veliki župan Vukan krajem XI. Veka, kako se navodi u delu vizantijske princeze Ane Komnin. Veoma mali broj crkava i danas postoje.
Manastiri su imali izuzetnu ulogu u tadašnjem društvu, naravno, najpre religioznu ulogu, ali i kulturnu, ekonomsku i političku.
Kaluđerstvo kao samostalna organizacija, preuzeto iz Vizantije, postalo je u startu prava institutcija koja se poštovala i zbog toga što je postalo utočište od despotizma. U tadašnjim vremenima bezbednost je bio pojam o kome je svako sanjao. Niko nije bio siguran u životu – od govedara do cara. Sa carskog prestola, kako je zabeležio Pantelija Srećković, naš akademik i istoričar, vodila su samo dva puta, na gubilište ili u manastir.
Graditi manastir značilo je ugoditi Bogu i napraviti mesto za crne dane ovoga sveta i za blažene dane onoga sveta. Ktitori su zidali manastire da bi u njima bili sahranjeni, a seljaci su gradili ortački crkve.
Svaki manastir je imao stranoprimnice – kuće za iznurene starce i bolnice za sve.
U vreme arhontija manastiri su se delili na manastire privatnih lica „opštinske“, na eparhijalne, stavropigije i carske manastire koji su najbolje prolazili jer nisu podlegali pod vlast episkopa, mitropolita niti patrijarha, niti su plaćali poreze ( dacije) i nisu imali obavezu da daju vladaru vojnike.
Iz starih zapisa saznajemo da se iguman birao na simpatičan način: „zapišu se dva imena i stave na svetu trpezu a posle službe nevino detence uzima jednu cedulju, pa čije ime na njoj piše, njega su priznavali za igumana“.
Sveštenstvo je kao institucija jačalo, pa je učestvovalo na državnim zborovima u zakonodavstvu. Visoki sveštenici su sedeli na skamijama odmah do cara, a niže njega vlastela, a još niže vlatelčići – niža vlastela.
Najvažniju ulogu u očuvanju kulturnog i istorijskog nasleđa odigrale su crkve i sveštenstvo. U našim manastirima rodila se prosveta, srpska knjiga, srpska nauka, medicina…
Sveštenik je bio srpski učitelj i doktor, telesnih i duševnih muka. Njima je bilo u dužnosti da svakome da ime, da blagoslovi njegov rad, brak, da ga upozna sa božjom premudrošću ali i sa prošlošću, sa postankom i sa njegovim praocima.
