Petrova crkva iz 6. veka, dah drevne Srbije
Petrova crkva, nadomak Novog Pazara, pleni svojom energijom. Neopisivo je stanje ljudskog duha u ovom najstarijem hramu u Srbiji sagrađenom u 9. veku na temeljima ranohrišćanske crkve iz 6. veka. Kroz glavu struje nesvakidišnje misli, oseća se dah minulih vekova, a neka mistična sila ne dozvoljava da se napusti hram star više od jednog milenijuma.
Dveri drevne bogomolje, novijeg datuma, iz 1728. godine, čije posustalo drvo jedva drži metalne okove, vode u drugi svet. U svet u kome caruje drugo vreme, sa drugim vrednostima i običajima.
U Petrovoj crkvi, kako je narod jednostavno zove, ili u Crkvi Svetih apostola Petra i Pavla, kako zvanično glasi njen naziv, čovek se najpre utiša. Daleke, mistične molitve zrače iz kamenih zidova i tope ego uspešnije nego razne meditativne metode, i čovek tu počinje da razgleda i zagleda u prošlost. A samim tim i u sadašnjost i budućnost, što bi rekao protojerej stavrofor Tomislav Milenković, starešina Petrove crkve, koji će osim mudrih misli umnogome pomoći i u sklapanju istorijskog mozaika.
Turistima koji sada gotovo hodačaste u srce nekadašnje srpske srednjovekovne države, reći će da je to jedan od najznačajnijih spomenika srpske istorije i kulture, i arhitekture, zbog čega je 1979. godine upisan u listu svetske baštine i pod zaštitom UNESKO kao deo celine Stari Ras i Sopoćani. Svi ti toponimi vezani su za središte nekadašnje srpske srednjovekovne države koje je u jednom periodu bilo upravo tu. Srpski dvor rodonačelnika dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje bio je u obližnjem Rasu, čije kamene zidine i danas privlače svojom drevnom energijom.
Upravo u Petrovoj crkvi Stefan Nemanja će biti kršten po pravoslavnom običaju, jer se njegova porodica doselila iz Ribnice, okolina današnje Podgorice, gde je pod romanskim uticajem mladi knez po rođenju bio kršten po katoličkom običaju. U ovoj bogomolji neobične arhitekture, što svedoči o različitim epohama, Stefan Nemanja koji je započeo stvaranje moćne srpske države, ali ne i najstarije, jer je pre Nemanjića vladalo najmanje dve, ili tri srpske dinastije, predaće presto na Blagovesti 1195. svom srednjem sinu Stefanu. Retko će se dešavati, i to ne samo u srpskoj istoriji, da otac bez problema preda vlast sinu.
I, opet u Petrovoj crkvi, Nemanja će se, zajedno sa svojom ženom Anom, zamonašiti i povući zatim u Hilandar kao Simeon, kod svog trećeg sina Rastka koji će ubrzo postati jedan od najvećih (pro)svetitelja Srbije – Sveti Sava. Tu će Stefan Nemanja podići Hilandar slavni koji će „ služiti za primanje ljudi od srpskog naroda“.
Ali Petrova crkva ostaće na istorijskoj sceni važna i nezamenljiva, darivana pažnjom srpskog naroda i nadalje. Nemanjin srednji sin Stefan, koji će u istoriji biti poznat kao Prvovenčani i biti prvi srpski kralj, upravo će se u Petrovoj crkvi krunisati kraljevskom krunom 1217., koju je dobio od pape, zahvaljujući svojoj drugoj ženi, venecijanskoj princezi Ani Dandolo. Zahvaljujući njemu, ili tačnije njoj, Srbija je postala međunarodno priznata kraljevina 1217. godine.
Brojne priče iz slavne srpske istorije priča na svoj način drevni kamen kojim je zidana Petrova crkva. Nemoguće je ne čuti bar njihov eho, ili ne osetiti njihov značaj i nemoguće je zbog svega toga ne postati tih i mali.
Posebna crkva ima posebnu arhitekturu. Sve je na njoj atipično.
Svi drugi hramovi u Srbiji imaju kvadratnu osnovu, Petrova crkva ima kružnu. Ima galeriju, što je retkost. Sličnu arhitekturu, reći će protojerej stavrofor Tomislav Milenković, ima samo crkva Svetog Donata u Zadru, koja je takođe iz 9. veka.
Freske mogu da zahvale onima koji nisu marili za umetnost. Sve su bile pokrivene malterom do 1954.godine kada je otkriveno 114 kvadratnih metara četvoroslojnog živopisa iz različitih perioda. Deo je iz 9. veka, 12, i 13. veka i deo iz 16.veka. Malter je spasio propadanja divnih prikaza Bogorodice sa Hristom, apostola sa arhanđelima, likovima svetih Petra i Pavla, arhanđela Mihajla i Gavrila…
U Petrovoj crkvi sagrađenoj u podnožju prelepe planinske lepotice Golije, čuvaju se i pronađeni arheološki spomenici iz srednjeg veka. Izuzetne su lepote, maštoviti, od belog studeničkog mermera. Manji deo jendostavnih spomenika je iz 12.veka dok oni iz 15. veka imaju ukrase i likove pokojnika. Iz kasnijeg perioda su spomenici kojima sa druge strane ploče stoji ime i zanimanje, godina rođenja, a ponegde samo godina smrti i koliko je dugo živeo. Mnogo je lepote u tablama pokojnika, što ljudi sadašnjice brzo primete.
Posebnu ambijentalnu celinu čini groblje ispred Petrove crkve. Jendoobrazni spomenici isklesani od trahita koji se kopao u obližnjem majdanu, privlače pažnju. Sačuvano je oko 300 spomenika koji potiču iz 16. i 19. veka.
Na jednom piše:“ Deco moja ljubite pravdu i istinu. To satrunut neće. A mnoga leta i bogatstvo to će u čas proći ka moje 92 godine. Radojko Tovrljan meandžija“.
Iz Petrove crkve ponese se neki mali suvenir i drugi pogled na svet.
Dijana Dimitrovska, San 2024.
beograd car dušan cern crkva crna gora Dijana Dimitrovska dinastija dirigent doktor film freske gitara glumac glumica istorija istoričar karcinom klasična muzika knez lazar knjiga kosmos kosovo i metohija kosovski boj manastir more muzika muzičar narodno pozorište nemanjići pesnik pisac pozorište profesor reditelj slikar slikarka Srbija srednjovekovna srbija stefan nemanja stefan prvovenčani teatar turci tvrđava umetnost vukan nemanjić
baština, bogomolja, hram, istorija, nemanjići, petrova crkva, unesko
