Manastir Mileševa i njegovi besmrtnici
Čuvaju naši manastiri kao spomenari, prastare slike naših predaka, a Mileševa, kraljevski manastir kraj Prijepolja, u blizini srpsko-crnogorske granice, čuva lik našeg prvog arhiepiskopa. Prodorne oči Svetog Save, boje duboke vode, živo nas gledaju sa južnog zida crkve posvećene Vaznesenju Gospodnjem u Mileševi. Tu ga je ovekovečio nepoznati slikar još za života, ostavljajući srpskom narodu neprocenjiv dar: lik prvog srpskog arhiepiskopa onakav kako je u stvarnosti izgledao Ili bar kako ga je umetnik doživeo.
Zahvaljujući toj fresci u Mileševi, lik Svetog Save ušao je u udžbenike, u škole i istoriju, i u individualno pamćenje.
Mileševa čuva i čudesno lepu fresku iz 13. veka zvanu Beli anđeo za koju je vladika Nikolaj Velimirović rekao da je kao molitva. Samo čudo je sačuvalo ovu fresku, koju su naslikali grčki majstori, od uništenja. Tokom turskih razaranja freske su stradale, ali ne i Beli anđeo. Ostao je netaknut do rekonstrukcije u 16. veku, kada je preko freske Mironosnice na Hristovom grobu, gde beli anđeo pokazuje da je Hristov grob prazan, naslikana druga freska, koja ga je zapravo sačuvala od uništenja.
Tokom 20. veka urađena je restauracija crkve i tada je otkriven Beli anđeo. Svojom lepotom osvojio je sve. U prvom satelitskom video druženju Evropa je pozdravila Ameriku između ostalog i slikom Belog anđela, a taj je snimak zatim poslat u kosmos, gde još putuje u nadi da će se neka vanzemaljska civilizacija oduševiti lepotom ljudske umetnosti.
Dve nacionalne ikone čuva Mileševa i ne zna se da li je Sveti Sava sačuvao Belog anđela ili je Beli anđeo sačuvao Svetog Savu kroz osam vekova njihovog postojanja. O tome možemo samo da nagađamo, uživajući u lepoti i značaju obe freske, kao i samog manastira čija izgradnja seže u duboku prošlost i čiji prvobitni izgled, takođe, znamo zahvaljujućui frersci na kojoj kralj Vladislav drži manastir Mileševu u ruci.
Kraljevski manastir i nemanjićku zadužbinu završio je 1235. godine kralj Vladislav, drugi, mlađi sin Stefana Prvovenčanog, koji je posle starijeg brata Radoslava, koga je smenila moćna srpska vlastela, preuzeo presto. Sva trojica su inače prikazani na freskama u Mileševi. Vladislav je bio oženjen bugarskom princezom Belosavom, koja ima direktne veze sa obe srpske ikone u Mileševi, kao i sa samim manastirom.
Bugarska princeza i srpska kraljica nosi veliku zaslugu za to što je telo Svetog Save prebačeno u Srbiju. Da nje nije bilo, ostalo bi u Trnovu, gde se Sveti Sava upokojio, vraćajući se sa velikog hodočašća po Svetoj Gori, januara 1236. godine. Njegovo telo položeno je tada u veliki kameni sarkofag u trnovskoj crkvi Svetih četrdeset mučenika, zadužbini carske familije Asen. Srpska crkva tražila je da se Savine mošti prebace u Srbiju, ali bugarska crkva i sam patrijarh bili su protiv.
Zbog toga Vladislav i Belosava kreću u Trnovo da od njenog oca izmole mošti Svetog Save. Zahvaljujući Beloslavi to se i dogodilo. Dve i po godine posle Savine smrti, 6. maja 1237. godine, uz veliku radost srpskog naroda, svete mošti položene su u Mileševu, Vladisavljevu zadužbinu. Kasnije će 1594. godine na Veliki petak Turci upasti u Mileševu, oteti mošti i odneti u Beograd gde će ih Sinan paša spaliti na Vračaru, verujući da će tako ugušiti kult mileševskog besmrtnika.
Ostaće netaknuta leva šaka Svetog Save koja je i danas velika relikvija u Mileševi i u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Kraljica Belosava ima veze i sa likom Belog anđela kome je, kažu hroničari, baš ona podarila lik.
Na kraju, smatra se da je baš ona nagovorila muža Vladislava Nemanjića da započne gradnju Mileševe kao svoju zadužbinsku crkvu, što je on i uradio, ostavljajući nam u nasleđe jedan od najlepših spomenika kulture koje imamo.
U Mileševi je zasađena prva vinova loza, pa ne bi bilo iznenađujuće da je i tome kumovala naša kraljica. Bila je Mileševa i glavni književni centar uz Hilandar, Studenicu i Žiču.
Duboke i neizbrisive tragove ostavila je u Mileševi kraljica Beloslava, ali joj istorija nije bila naklonjena. Nije zabeležila ni kada je umrla, ni gde joj je grob, kao da nije ni postojala.
Ali, možda joj istorija nije bila naklonjena, ali je sudbina presudila u njenu korist dajući njenom liku – besmrtnost. Kad god pogledamo u Belog anđela, jednu od najlepših freski na svetu, pogledaćemo zapravo u topli lik kraljice Belosave.
Dijana Dimitrovska, Slovo, 2023.
autori beograd car dušan crkva crna gora Dijana Dimitrovska dinastija doktor film freske gitara glumac glumica istorija istoričar knez lazar knjiga kosovo i metohija kosovski boj manastir more muzika muzičar nebojša đorđević nemanjići pesnik pisac pozorište pravoslavlje profesor profesorka reditelj slikar slikarka SPC Srbija srednjovekovna srbija stefan nemanja stefan prvovenčani svi srpski vladari teatar turci tvrđava umetnost vera
