U slavno doba srpske istorije, početkom 13.veka, na zemlje kralja Dragutina Nemanjića i ugarskog kralja Vladislava napadali su dvojica bugarskih velikaša, braća Drman i Kudelin. Išli su protiv njih i Mađari i kralj Dragutin ali, nažalost, neuspešno.
Kada su krenuli da otimaju teritorije, srpski kralj Dragutin pozvao je u pomoć svog brata kralja Milutina koji se odazvao i zajedničkim snagama braća su pobedila bugarske velikaše, zauzela grad Ždrelo, a zatim i celu Braničevsku oblast koja je ušla u sastav Dragutinove države.
Zadovoljan pobedom kralj Milutin je u znak slave i sećanja dao da se podigne manastir Vitovnica 1291. godine, desetak kilometara od Petrovca na Mlavi prema Kučevu. Na krečnjačkoj steni nikla je crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice. Do današnjih dana manastir nosi ime koje duguje reci Vitovnici koja protiče u blizini.
Kroz prohujale vekove manastir je stradao više puta. U tursko vreme su ga palili, rušili, a narod i monasi ga iznova podizali. Prvi pisani pomen zabeležen je 1537. godine. Plaćao je veliki porez, na osnovu čega se zaključuje da je bio bogat. Po turskom popisu iz 1527. godine u manastiru žive dvojica monaha, deset godina kasnije trojica, da bi 1578. godine u manastiru bilo šestorica.
Tu je 1557. godine nastal i prekrasno Vitovničko jevanđelje koje je čuveni zlatar Vuk Kondo okovao u pozlaćeno srebro. Jevanđelje je pisano crnim mastilom, važnije napomene ispisane su rastopljenim zlatom. Ornamenti i inicijali rađeni su zlatnom, plavom, crvenom i zelenom bojom, dok su rečenice razdvajane zlatnom tačkom. Viotovničko jevanđelje su monasi sačuvali noseći ga sa sobom u zbegovima i povlačenju pred Turcima. Posle austrijsko-turskog rata Vitovnica je pusta, monasi su potražili spas u Bešenevu, na Fruškoj gori, gde donose vitovničko blago među kojem je i Vitovnička čaša, anafornik, koju je iskovao i pozlatio 1652. godine Luka Kujundžija iz Ćiprovca kod Ćustendila gde je, inače, bio kujundžijski centar u kome su srpske kujundžije u XVII veku izrađivali fine zlatne i srebrne predmete. Danas se obe vredne relikvije čuvaju u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.
Manastir je posebno stradao tokom Prvog srpskog ustanka kada su ga Turci porušili u znak osvete nad Homoljcima koji su učestvovali u ustanku. Posle Drugog srpskog ustanka, Paul Matejić obnavlja drvenu pripratu, a Stevan Dobrnjac deo konaka i kuhinju (1837). Zatim vitovnički monasi Stefan Mihajlović, Simeon Nikolić i Hadži Stefan Bojović dižu manastir na noge celog ga obnavljajući.
Strašna zverstva i teror manastir i monasi doživeli su za vreme bugarske okupacije od 1915-1918. godine kada su okupatori odveli u logor igumana Isaiju Bogdanovića i tamo ga ubili. Iz manastira su odneli vredne predmete i stoku. Stiže Drugi svetski rat i nova stradanja. Nemci spaljuju manastir i u pepeo pretvaraju svu muku vitovničkih monaha. Uspevaju da uhvate jerođakona Avakuma Momčilovića koga su sproveli u logor na Banjici gde su ga i ubili.
Kaže se da od goreg uvek ima gore, pa tako manastir i bratija doživljavaju golgotu kada na vlast dolaze lokalni seoski komunisti 1945. godine. Oni ubijaju svu preostalu bratiju i otimaju od manastira imovinu, a komunisti Vitovnice, združeno, ubijaju i igumana Vitovnice jeromonaha Mardarija Zdravkovića.
Crkva šalje u opustošen manastir 1946. godine jeromonaha Hrizostoma Pajića i postavlja ga za igumana. U bogomolji bez krova, iguman Hrizostom vraća život vitovničkom manastiru. Taj životni dah struji i danas.
Dijana Dimitrovska
autori beograd car dušan crkva crna gora Dijana Dimitrovska dinastija doktor film freske gitara glumac glumica istorija istoričar knez lazar knjiga kosovo i metohija kosovski boj manastir more muzika muzičar nebojša đorđević nemanjići pesnik pisac pozorište pravoslavlje profesor profesorka reditelj slikar slikarka SPC Srbija srednjovekovna srbija stefan nemanja stefan prvovenčani svi srpski vladari teatar turci tvrđava umetnost vera
iguman hrizostom pajić, komunisti, manastir, manastir vitovnica, petrovac na mlavi, vitovničko jevanđelje
