Gusto rastinje sakriva i ono malo što je ostalo od tvrđave Brvenik, toliko pominjane u pisanim izvorima naše istorije. Od prizora na brdu 8 kilometara severno od Raške, ne naslućuje se ni delić slavne prošlosti koju je ovaj utvrđeni grad nekada imao.
Bio je Brvenik u srednjem veku središte župe koja je bila na dobrom ekonomskom glasu. Iz doline Ibra najznačajniji trgovački putevi su vodili na više strana. Niz Ibar, preko Brvenika, ka severu u dolinu Zapadne Morave stizalo se do Rudnika.
Prvo pominjanje
U celoj oblasti bilo je rudnika i srebra, što je privlačilo trgovce koji su tu dolazili po robu ili nekim drugim poslom. Tako se Brvenik prvi put u našim pisanim izvorima pominje 1280.godine povodom prisustva dubrovačkih i kotorskih trgovaca koji su, kao i u drugim rudničkim oblastima srpske srednjovekovne države, imali svoje kolonije. U Brveniku su izgradili i crkvu posvećenu Svetom Trifunu koja se pominje 1346. godine. Zabeležen je i podatak iz 1355. godine, kada je jedan Kotoranin prodao drugom kuću u Brveniku za 110 perpera. O trgovima pod Brvenikom i susednim Zvečanom koje su posećivali trgovci iz primorskih gradova, a poslovni ljudi odlazili u Kotor, Budvu, Bar, Ulcinj, Svač, Skadar, Drivast, Danj, tokom 13.veka, ima brojnih zapisa, ali nema podataka kada je tvrđava Brvenik podignuta.
Na ovom lokalitetu se nije istraživalo, a pisani izvori ne beleže vreme izgradnje. Nema sumnje da je svoj uspon Brvenik imao u vreme uspona srpske srednjovekovne države. U blizini Brvenika je drevni manastir Stara Pavlica, koji je jedini sačuvani deo nekadašnjeg manastira iz vremena vizantijske vlasti na našim prostorima. Tu je i Nova Pavlica koji su podigli sinovi čelnika Muse, Stefan i Lazar, i njegova žena Dragana, inače sestra kneza Lazara. Svi oni imaju sponu sa ovom crkvom: sahranjeni su u njoj, a telo kneza Lazara, tri godine posle Kosovskog boja, tu je prenoćilo 1392. godine, na putu do konačnog odredišta – Ravanice. U blizini je i manastir Gradac, zadužbina kraljice Jelene Anžujske, žene kralja Uroša I, i brojne druge zadužbine srpskih kraljeva i velmoža.
Oblast čelnika Muse
Tvrđava Brvenik potpadala je pod oblast kneza Vojislava Vojinovića. Ovaj ugledni srpski knez držao je teritoriju koja se razvijala iz porodičnih dobara, baštine njegove vlasteoske porodice, ali nije uvek bila jedinstvena geografska celina. Visoki planinski masivi razdvajali su primorske župe od teritorije unutrašnjosti, naseljena mesta su bila razbacana, pa je knez Vojislav zatražio od čelnika Muse da razmene utvrđene gradove, kako bi zaokružio svoju oblast. Čelniku Musi je tako ustupio župu i grad Brvenik, a Musa njemu župu i grad Zvečan 1363. godine.
Tu razmenu ozvaničio je car Uroš V zvani Nejaki (1355—1371) tako što je izdao povelju i u njoj popisao sela Brveničke župe, koja je obuhvatala srednji tok Ibra i tok reke Brvenice.
Tako je Brvenik postao centar oblasti čelnika Muse. Razvijao se sve do Kosovskog boja, zatim, pošto su u boju poginuli svi Musići, Brvenik ulazi u sastav oblasti Vuka Brankovića.
Rastao je i razvijao se grad Brvenik toliko dobro da je u prvoj polovini 15. veka bio najjači i privredno najaktivniji u tom delu Srbije.
Kao i drugi utvrđeni gradovi igrao je važnu ulogu u odbrani od Turaka. U njemu je bila smeštena i regularna vojska koju je despot Stefan Lazarević uveo početkom 1402. godine.
Na austrijskoj karti
Osmanlije ga zauzimaju 1455. godine i od tada idu crni dani za tvrđavu Brvenik. Postala je, 1476. godine, sedište kadiluka u sastavu Smederevskog sandžaka (od 1480. godine Zvorničkog), a kasnije i sedište nahije.
Još Brvenik srećemo kroz istoriju: 1690. godine prikazan je na austrijskoj karti.
Tokom 17. veka, po jednom zapisu, zbog preteranih dažbina „ pobeglo je preko hiljadu seljačkih kuća iz nahije Brvenik“.
Nalazimo ga u pismu patrijarha Arsenija IV feldmaršalu Sekendorfu, 4. novembra 1737. godine, gde navodi, da su mnogo stradali hrišćani, Srbi, u okolii Kosova, Kopaonika, Brvenika i Starog Vlaha, da su sečeni i odvođeni u ropstvo sa ženama i decom.
U turskim izvorima se do početka XIX veka pominje kao naseljen, a do Prvog balkanskog rata u njemu se nalazila pogranična straža prema Otomanskoj imperiji.
Od tada Brvenik ubrzano nestaje sa lica zemlje. Tek na njega podseti skupina tesanog kamenja koje se mogla uočiti do skora. Drveće i šiblje ne znaju za istoriju, bujaju iz zemlje, pokrivajući i ono malo opipljive istorije što je od slavne tvrđave ostalo.
Dijana Dimitrovska, BCM, 2025.
autori beograd car dušan crkva crna gora Dijana Dimitrovska dinastija dirigent doktor film freske glumac glumica istorija istoričar knez lazar knjiga manastir manastiri more muzika muzičar nauka naučnik nebojša đorđević nemanjići pesnik pisac pozorište pravoslavlje profesor profesorka reditelj slikar slikarka SPC srbi Srbija srednjovekovna srbija stefan nemanja stefan prvovenčani svi srpski vladari tvrđava umetnost voda
