Vršačka kula ima sreću da je na bregu koji su kroz istoriju svi želeli. To je breg koji se prostro sve do neba samo da bi mogao gore da sakrije tvrđava. Kada vetar rastera oblake, pojavljuje se kamena kula, koja se vidi sa svih strana, „sa sedam dana putovanja“, kako je pisao Evlija Čelebija 1664. godine u svojim putopisima kroz naše krajeve.
Sa vršačkog brega za lepih dana vidi se danas mnogo poznatiji breg, Avala.
U vreme našeg putopisca bila je to “ lepa građevina od kamena na nekim mestima tako oštećena, da u zimskim danima pastiri u nju kroz razvaline uteruju ovce. U njoj ne obitavaju ljudi.”
Posle rekonstrukcije 2015. godine postala je još lepša. Ali, tek rekonstrisani zamak koji budi maštu, u koji je Srbija uložila 70 miliona evra, oštećen je, međutim, 2021. godine u nevremenu. Vetar čiji su udari dostizali 180 kilometara na sat tada je odneo krov od šindre, pa vršačka lepotica čeka završetak radova da bi opet zablistala.
Ne zna se kada je tačno izgrađeno utvrđenje na 409 metara visine na vršačkom bregu. Istoričari navode da je najverovatnije zamak nastao posle 1430. godine u vreme despota Đurđa Brankovića. To znači da je vršačka tvrđava malo mlađa od smederevske.
Ali magično mesto na vrhu brega bilo je oduvek pozicija koju su želeli svi svi ti silni narodi koji su prohujali kroz vojvođansku ravnicu. “ Breg koji dopire do neba” kako je zapisano u jednom starom rukopisu, bio je glavno mesto za razne vojske u prošlosti. Odatle se pogled pružao unedogled na sve četiri strane sveta i neprijatelja si mogao da uočiš na sedam dana jahanja odatle.
Mnogi su narodi prošli vojvođanskom ravnicom. I Ratnici i trgovci, jer je pored vršačkog brega prolazio čuveni ćilibarski put koji je spajao Baltik i Transilvaniju sa Sredozemljem i Malom Azijom.
Bili su tu Avari, Huni, Sarmati, Dačani, Rimljani, pa Sloveni koji su dali ime gradu-Podvršan.
Osvajaju je u srednjem veku Turci. Zauzeli su Vršačku kulu 1439. godine kada i Smederevo. Gospodar Smederava i srpski despot Đurađ Branković se povukao u Banat, koji se tada nalazio u južnoj Ugarskoj. Turci su gospodarili Vršačkom kulom skoro dva veka. Napustili su je tek u prvoj polovini 17. veka.
Bila je porušena i ruinirana jer je mirovni sporazum to nalagao (po odlukama Karlovačkog mira utvrđenja su se rušila ili onesposobljavala). Tako je kula dočekala oslobođenje od turskog ropstva u lošem stanju. Poslednji „stranci“ koji su je držali bili su Austrijanci, ali će i oni otići.
U njoj će ostati samo princeza na koju je neko bacio čini i pretvorio je u zmiju. Legenda kaže da još niko nije uspeo da je oslobodi od čini, jer se ona pojavljuje svakih sto godina, tačno u ponoć. Pa, ako neko nekada na Vršačkoj kuli vidi zmiju sa malom krunom na glavi, i izgovori čarobne reči “ zmijo budi ono što jesi“- skinuće čini i – ugledaće princezu. Nema sumnje-naočitu.
Kad istoriju pišu pobednici stvari su – čiste. Znamo da iza opisanih događaja stoji subjektivan autor koji je pobedio. Sve se pogoršava kada su autori neimenovi nepoznati ljudi, sa skrivenim motivima, prepisivači, crkveni oci, jednostarani posmatrači. Tada se dobije zbrka koju je teško ispraviti. Potrebni su vekovi da se istorijsko klupko otplete unazad i razjasni. Takvu jedna zbrka koja tvrdi da su se Srbi doselili na Balkan u 6. i 7. veku upravo raspliću dva Aleksandra, dva istoričara: Aleksandar Šargić i Aleksandar Mitić. Njihova knjiga „ Nije bilo doseljava Srba na Balkan“, baca na pod staru ideju i „uspravlja“ novu: Srbi su oduvek bili na Balkanu. Da bi potkrepili tu tvrdnju koristili su 154 pisana izvora, uglavnom stranih istraživača, iz više oblasti, poput arheologije, genetike, etnologije, lingvistike .
o Ako nije bilo seobe Srba, ko su naši daleki preci?
-Naši daleki preci su Srbi. Nije bilo seobe Srba u 7 veku. Problem je što su o nama pisali drugi pre svega Grci i Rimljani, a kasnije i Arapi, a svi oni, naročito Grci i Rimljani o nama su pisali uglavnom sa nipodaštavanjem. Grci koji u svom govornom aparatu nemaju nekoliko glasova koje mi Srbi izgovaramo, morali su da se muče i dovijaju kako bi što vernije zapisivali kako lična, tako i plemenska imena naših predaka koji su ih okruživali. Od njih su tu modu prihvatili Rimljani i isto zapisivali brojne etnonime našeg naroda. Tako su do nas ta imena došla kao Pelasti, Iliri, Panoni, Dalmati, Tribali, Dardani, Tračani, Dačani, Veneti, Skiti, Sarmati, a nešto kasnije kao Anti, Sklavi, Sklaveni, Sakalibi… Naravno u nekim slučajevima među brojnim plemenima tzv. Ilira, Tračana, Skita, Sarmata, moglo je biti i nekih drugih nesrpskih plemena koji su u raznim epohama dolazila i živela izmešana sa našim precima, a da ih Grci i Rimljani jednostavno nisu dobro raspoznavali. Ili se nisu trudili da ih raspoznaju, jer su za njih svi bili varvari. Lična imena izvedena od imenice Srb – Srbi zapisana su na prostoru današnje Grčke još u 5. veku pre Hrista. Toponimi sa srpskim imenom u Maloj Aziji u 8. veku pre Hrista, u severnom Pricrnomorju i Balkanu u 1. i 2. veku. Sve ove činjenice jasno svedoče da je srpsko ime itekako bilo poznato prastanovnicima Balkana, Male Azije, Podunavlja i severnog Pricrnomorja, na šta je upozoravao još i Milan Budimir.
O Da li je onda bilo uopšte nekih većih migracija na Balkanu i odakle?
-Kako se širilo Rimsko Carstvo od 168. godine pre Hrista (iz pravca Dalmacije ka severu), pa do 106. godine posle Hrista kada je osvojena Dakija, jedan deo naše populacije, naročito oni nepokoreni koji su pružali otpor osvajaču, povlači se severnije od rimske granice. Za to imamo potvrdu u pisanim izvorima, arheologiji i humanoj genetici. Nakon tzv. evakuacije Dakije 270. godine dolazi do postepenog vraćanja tog stanovništva na svoja stara staništa. Ono što je u službenoj istorijografiji poznato kao Velika seoba naroda od 3. pa do 9. veka, zapravo je kretanje vojske ka starim staništima, a ne seoba naroda. Postoje podaci da su određene grupacije tih naših vojnih formacija počele vraćati u Podunavlje i Balkan u 3. 4. 5. i 6. veku sa prostora Dakije i Panonije. Zanimljivo je da baš u 7. i 8. veku imamo zastoj, upravo kada službena nauka govori da su se Srbi doselili. U to vreme, tačnije oko 680 godine doseljavaju se samo Bugari u današnju Dobrudžu i sa 7 srpskih plemena prave savez i državu. U 9. veku širenjem Franaka na matične srpske teritorije u Polablju i Gornjem Podunavlju imamo razmeštaj nekih manjih grupacija sa tih prostora naročito na prostor Like, Dalmacije, Hercegovine… Između ostalog tada dolaze i Hrvati. Međutim svi ti doseljenici, od kojih su veliki broj u stvari bili povratnici (osim Hrvata i Bugara) nisu mogli da čine više od 10-15% populacije, kako je i utvrdio između dva svetska rata naš antropolog Branko Šljivić. Njegove stavove je u moderno vreme potvrdio i antropolog Srboljub Živanović.
O Da li na terenu ima dokaza za vaše tvrdnje i gde ih tražite?
-Ima ih svuda i to nije problem naći. Problem je kako te podatke prezentuje službena arheologija. I pored brojnih paralela između, recimo, tzv. Ilira na Balkanu, Limiganata u Centralnom Podunavlju, i Veneda, Slovena i Anta koji žive severno i severoistočno od njih, službena arheologija i dalje ćuti o tome. Naši arheolozi Đorđe Janković, Sofija Davidović Živanović, Stanko Trifunović, Dragan Jacanović i drugi potvrdili su istovetnost tog življa na čitavom tom prostoru. Iste male četvorougaone kuće sa ognjištem, kuhinjska grnčarija rađena na sporom vitlu, stona gleđosana grnčarija rađena na brzom vitlu, zaponi kao deo nošnje i priloga u grobovima, istovetnost simbola na grobovima i drugim spomenicima, istovetnost oružja i oruđa, ista obuća i odeća, odsustvo novčane privrede, samo su mali deo tih paralela.
O Zašto srpski istoričari nisu o tome više pisali? Da li se nisu usuđivali?
-Bilo je onih koji su bili i glasni i jasni. I nakon 1882. kada je reformom školstva izmenjena srpska istoriografija, postojali su pojedinci koji su ponovo podsećali na jedno drugačije viđenje srpske prošlosti od onog kojeg je nudila službena istoriografija. Među njima možemo da ubrojimo Miloša Milojevića, Simeona Končara, Iliju Živančevića, Milana Budimira, Olgu Luković Pjanović, Sofiju Davidović Živančević, Srboljuba Živančevića, Đorđa Jankovića i mnoge druge. Međutim ma koliko bili ubedljivi naprosto nakon njihove smrti brzo su bili zaboravljani, a njihova dela gurana pod tepih. Od slučaja Miloša Milojevića krajem 19. veka pa sve do slučaja Đorđa Jankovića početkom 21. veka, jasno se pokazuje lice službene istorijografije. Umesto naučne polemike, kritike protivničkih stavova, razmene mišljenja, preduzet je svojevrstan brutalni progon neistomišljenika, koji nema nikakve veze sa naukom. To samo pokazuje da se u nauku već podebelo uvukla i politika, a gde se to desi, tu prave nauke nema. Slučaj arheologa Đorđa Jankovića pokazao je drugima da se zbog drugačijeg viđenja prošlosti može ostati na ulici bez sredstava za život, što je svakako uplašilo mnoge koji su hteli da nastave njegovo istraživanje.
O Postoje pisani izvori, ali su oni pogrešni i daju više štete nego koristi?
-Nijedan istorijski pisani izvor ne sme da se shvati bukvalno, jer ne postoje autentična dela starovekovnih i srednjovekovnih pisaca već njihovi prepisi koje od navodnog originala deli dug period od 500 do 1500 godina. Primera radi čuvena „ Germanija“ rimskog istoričara Tacita, koja je navodno pisana u 1. veku, pronađena je tek u 15. veku i od tad tzv. Rimsko carstvo germanske narodnosti upravo dobija epitet germanski. To je par vekova kasnije dovelo do dramatičnih političkih posledica koji su eskalirali genocidom nad Srbima i drugim Slovenima u 20. veku u dva svetska rata, a sve zbog navodnog nemačkog istorijskog prava da okupira prostore na istoku i jugoistoku Evrope. Posledice takve imperijalističke istorijografije osećaju se još i danas.
O Koje naučne discipline zvati u pomoć, ako je istorija već „ dama sa sumnjivim moralom“.
-Arheologiju, etnologiju, antropologiju, lingvistiku, etimologiju, humanu genetiku… Po meni podaci iz etnologije ma kako ih pogrešno tumačili definitivno se najmanje mogu iskriviti i sakriti, jer su njihovi ostaci i danas vidljivi naročito u ruralnim krajevima na kojima obitava srpski narod.
O Zašto istorija nije tesnije sarađivala sa forenzičarima, recimo?
Komplikovana administrativna procedura, uljuljkanost odgovornih Činjenica da plate primaju iz državnog budžeta, sama po sebi navodi na pomisao da ih pravo naučno istraživanje malo interesuje. Moderni etnolozi više vole da se bave kancelarijskim tumačenjem svojih predhodnika, nego terenskim radom bez obzira što i u naše vreme postoji obilje nezapisanih običaja našeg naroda, tim pre što se ti običaji stalnim raseljavanjem naših sela i nezaiteresovanosti naše omladine, sve više bliizu trajnom nestajanju.
O Koje su tri najveće istorijske nepravde?
– Po meni, to je pitanje porekla Gota. To je važno, jer se lažnom pričom o navodnom germanskom poreklu Gota, u stvari prekida nit koja spaja srpski stari i srednji vek.
Zatim, pitanje doseljavanja Srba na Balkan koje smo načeli i dali jasne smernice za dalja istraživanja. Važno je saznati ko su Sklavi-Sklaveni-Sakalibi, odnosno da li su oni preci Srba ili samo sinonimno ime za Srbe u šta duboko verujem. To je od izuzetnog značaja, jer u stvari menja suštinski pogled na našu ranosrednjovekovnu istoriju.
Neophodno je ispraviti ničim argumentovanu priču o navodnom krunisanju Stefana Prvovenčanog papskom krunom, na čemu trenutno radim.
