Stefan Prvovenčani – prvi srpski kralj
Stefan Prvovenčani, doneo je Srbiji ono o čemu narodi se hiljadama godina sanjaju: kaljevinu i samostalnu crkvenu organizaciju.
U isto vreme sa njegovim usponom, u istoriji Balkanskog poluostrva počelo je jedno novo razdoblje. Srušeno je Vizantijsko carstvo pod naletima krstaša ( Četvrti krstaški rat). Nastanak više novih država na tlu stare imperije promenio je odnos snaga na jugoistoku Evrope. Balkan se podelio na dva tabora. U jednom su bile države verne vizantijskom duhu: Srbija i Bugarska dok su u drugom bile nove države koje su bile za latinsku politiku.
U familiji Nemanjić stvari polako folaze na svoje mesto. Prvo se ostavruje želja oca da ga nasledi srednji sin Stefan, a da najstariji Vukan bude knez jedne oblasti, ipak se – ostvarila.
A onda se i mire zavađena braća i to nad očevim telom koje je Sava doneo iz Hilandara početkom 1208. godine. U Studenici, 19. februara 1208. godine Nemanja je sahranjen ponovo. Nad njegovim grobom Sava je izmirio braću. Mir u kući radost u državi. Samo složni mogu napred.
Kao što se u vreme vizantijske nadmoći oženio vizantijskom princezom Jevdokijom, koju je u vreme kada je tražio od pape krunu – oterao, navodeći kao razlog podatak da je ona imala šugu i da je uz to još bila neverna ( Stefan je Jevdokiju izbacio samo u košulji), tako se Stefan u novoj raspodeli političkih snaga po drugi put oženio. Bilo je to 1217.godine, a iazbranica je venecijanska princeza Ana Dandolo, unuka slavnog dužda Enrika. Brak je jasno pokazivao kojim putem se Stefan namerio da krene. U to vreme Stefan je ponovo tražio od pape kraljevsku krunu i izvesnu moralnu potporu. Papa Honorije III odazvao se toj molbi jer je ona značila pridobijanje rimskoj stolici još jedne države.
Poseban papski legat koji je preko Splita stigao u Srbiju doneo je krunu za Stefana koji je 1217. godine krunisan. Venčanje krunom drevni je izraz za čin krunisanja. Otuda za Stefana naziv Prvovenčani.
Tako je Srbija za vreme Stefana Prvovenčanog Nemanjića dobila dve velike tekovine u svom razvoju: postala je kaljevina i dobila je svoju samostalnu crkvenu organizaciju. Ono što je započeo Nemanja, njegova deca dogradila su s velikim uspehom, podižući na Nemanjinim temeljima državu i crkvu.
Poput oca i Stefan Prvovenčani je kraj života proveo kao monah (Simeon). Smrt ga je zadesila iznenada 1227. godine. Imao je dva sina Radoslava i Vladislava. Starijem Radoslavu ostavio je sređenu državu i u dobrim odnosima sa susedima.
Sava je Srpskoj crkvi dao čist nacionalni karakter. Vladiku koji je bio grčke nacionalnosti, koga je zatekao u Prizrenu, sklonio je i umesto njega postavio Srbina, svog učenika. Sa naročitom državničkom pažnjom formirao je arhiepiskopije.
Sedište arhiepiskopije bilo je u Žiči, Stefanovoj zadužbini, koja je bila nedaleko od ugarske granice.
Episkopiju je postavio u Dabru, na Limu, na samoj bosanskoj granici, da suzbija bogumilstvo.
Zetska episkopija smeštena je u Boku Kotorsku, na poluostrvo Prevlaka, van same prave Zete, a humska episkopija u Ston, pored Dubrovnika.
U ranije vreme pravoslavni manastiri su bili podvrgnuti nadzoru katoličkog barskog nadbiskupa. Posle Savine akcije, međutim, taj odnos počinje da se menja u obrnutom smeru. Sava je pravoslavlje učinio državnom verom nemanjićke Srbije.
Homatijan je, inače, bio najžešći protivnik samosalnosti Srpske crkve i, koliko je poznato, kada je ona dobijena, protestovao je zbog toga kod Save (Nemanjića).
državna tvorevina, jevdokija, ostvarena želja, prva crkva, prva kruna, prvi srpski kralj, žiča
